An SŽœ Comhdh‡il Dhomhanda Seand‡la’ochta

ƒire 2008

29 Meitheamh – 4 Iœil

WAC-6 TŽama’

Eagr—far Cl‡r WAC-6 ina mh—rthŽama’ agus beidh roinnt seisiœn ann le haghaidh gach tŽama a bhaineann leis an gceist fhorioml‡n chŽanna.  Is fŽidir p‡ipŽir a mholadh do na seisiœin at‡ ann cheana, Nî go neamhsple‡ch, chun iad a chur isteach sa chl‡r de rŽir mar a bh’onn sŽ ag forbairt.

Leagan amach na seisiœn:

              Seisiœin Oibre

              M—rphainŽil ioml‡nacha

              P‡ipŽir sheasaimh

              F—raim

              D’osp—ireachta’

              Taispe‡nta’ agus ceardlanna.

TŽama’ na Comhdh‡la:
Seo th’os liosta SEALADACH  de ThŽama’ WAC-6 – clice‡il orthu seo chun na seisiœin a bheidh fœthu a fheice‡il.  Aon seisiœn nach fŽidir clice‡il f—s ar an gcoimriœ t‡ siad ‡ n-athbhreithniœ ag eagraithe na dtŽama’ n— ag an gCoiste Cl‡ir. Beidh cl‡r ama na seisiœn ar f‡il tar Žis an 22 Feabhra, nuair a bheidh na p‡ipŽir ar fad curtha faoin‡r mbr‡id. M‡s mian leat p‡ipŽar a chur isteach (roimh: Feabhra 22 2008) comhl‡naigh an fhoirm ar l’ne at‡ le f‡il tr’d an leathanach Cuir Molta’ Isteach ar an l‡ithre‡n grŽas‡in seo. M‡ bh’onn aon cheisteanna agat faoi sheisiœn n— faoi thŽama tŽigh i dteagmh‡il leis na heagraithe cu’, le do thoil.

Is fŽidir coimrithe ar na TŽama’ agus na Seisiœin a chuardach anseo >>

      Teoiric Seand‡la’ochta? Leag‡id’, Uala’, Todhcha’

      Seand‡la’ochta’ Eala’ne

      Seand‡laithe, Cogadh agus Coinbhleacht: Eitic, Polait’ocht, Freagracht

      Seand‡la’ocht agus an Mœsaem

      Seand‡la’ocht sa RŽ Dhigiteach 2.0

      Seand‡la’ocht na Spiorad‡ltachta’

      Seand‡la’ocht, Forbairt agus Dearbhœ C‡il’ochta: Peirspict’ocht Idirn‡isiœnta

      Teicneola’ochta’ Criticiœla: Saol an Lae Inniu ‡ Chruthœ

      Ceisteanna maidir le Maoin Chultœrtha agus Intleachtœil in Oidhreacht Seand‡la’ochta: Na Ceisteanna a Aithint, Beala’ RŽitigh a Fhorbairt

      Geosheand‡la’ocht Idirn‡isiœnta a Fhorbairt

      Seand‡la’ochta’ Domhanda ag Teacht Chun Cinn
I gcomhar le ICOMOS Coiste Eola’ochta um Bainistiœ Oidhreacht Seand‡la’ochta (ICAHM)

      Seand‡la’ochta’ Gafa agus òs‡ideacha

      Cur Chuige WAC i leith Eitice a Iniœchadh
I gcomhar le Coiste Eitice WAC

      An Teachtaireacht a Chur in Iœl – An tSeand‡la’ocht a Mh’niœ

      Cl‡ir na Turas—ireachta Oidhreachta

      Seand‡la’ochta’ Dœchasacha: Dœshl‡in Nua

      Caidreamh Colla’, Teagmh‡lacha Iarchoil’neacha: Seand‡la’ochta’ Impireachta agus Colla’ochta

      Ceisteanna sa tSeand‡la’ocht Stairiœil

      Talamh agus Seand‡la’ocht

      Ag Maireacht‡il i nDomhain Oile‡nda

      Seand‡la’ocht Mhuir’ agus Faoi Uisce

      FŽiniœlachta’ ‡ nDamhnœ 1: pearsanœlacht, polait’ocht agus cur i l‡thair fŽiniœlachta

      FŽiniœlachta’ ‡ nDamhnœ II: ‡bhair, teicn’c’, cleachtas

      Cuimhne, Seand‡la’ocht, agus Traidisiœin BhŽil

      Imirce agus Gluaiseacht

      Ag Gluaiseacht Taobh Amuigh den BhŽile: Eacnama’ocht agus Polait’ocht na For‡iste Pobail

      çr bPl‡inŽad ag Athrœ: Timpeallachta’ Daonna an Lae InnŽ i gComhthŽacsanna an Lae Inniu

      Daoine an Lae InnŽ, Duine an Lae Inniu: Cion Bithsheand‡la’ochta i gComhthŽacs Domhanda

      Seisiœin Neamhsple‡cha Shealadacha

      An Fhoraois Bh‡ist’ mar dhŽant‡n

      Machnamh ar Sheand‡la’ocht agus ar Pholait’ocht

      Tionchar na Nu‡la’ochta

            Seand‡la’ocht an Bhogaigh Ar Fud an Domhain

 

Teoiric Seand‡la’ochta? Leag‡id’, Uala’, Todhcha’

Andrew Cochrane (Ollscoil Caerdydd)

Ian Russell (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Timothy Webmoor (Ollscoil Stanford, Ionad Seand‡la’ochta Stanford)

Christopher Witmore (Ollscoil Brown)

 

Coimriœ

CŽard Ž teoiric seand‡la’ochta? C‡ bhfuil teoiric seand‡la’ochta?

Nuair a oscla’tear go leor leabhair reatha faoi theoiric seand‡la’ochta is lŽir gur beag d’osp—ireacht inmhe‡nach a bh’onn ann maidir le seasaimh theoiriciœla Žagsœla. Ina ionad sin, feicimid frapa’ ‡ gcur faoi Ôcampa’Õ malartacha at‡ ag obair leo gan aon chaidreamh suntasach eatarthu. DÕainneoin carn lipŽid Ôbrand‡laÕ a bheith ann, agus glacadh leo go minic mar theoiric’ forbartha, is annamh a cheist’tear na hidirchaidrimh idir na cl‡ir Žagsœla; e.g. teoiric gn’omhaireachta, seand‡la’ocht chogna’och, corprœ, seand‡la’ocht Žabhl—ide, feimineachas, ‡bharthacht, teoiric me‡nraoin, feinimŽaneola’ocht, teoiric ruda, etc. Is trŽith Ž an Ôil-iolrachasÕ sin a bhaineann leis an earn‡il ar fud an domhain agus glactar leis de ghn‡th mar fhor‡s dearfach. Ach laistigh den atmaisfŽar sin, ‡fach, t‡ arg—int’ nach bhfuil teoiric seand‡la’ochta soilŽir i gcro’l‡r na seand‡la’ochta n’os m—, agus fiœ amh‡in go bhfuil Ôteoiric marbhÕ.  Is ioma’ cœis at‡ leis an imn’ sin, cuid di a bhaineann le sainmh’nithe na teoirice fŽin a bheith ag athrœ. Lasmuigh de chœpla eisceacht, is easpa d’osp—ireacht intleachtach agus idirbhearta’ocht discipl’ne is bun leis seo. Chomh maith leis sin, b’onn tosca go leor eile i gceist——n bhf‡s ollmh—r ar thionscal na hoidhreachta agus CRM go dt’ luaineachta’ an acadaimh, — l’onrœ faoi cheilt go heacnama’ocht na seand‡la’ochta pobail.­ N’ hŽ aitheantas na n-‡bhar imn’ sin cr’ochphointe ThŽama seo na Comhdh‡la, ach is pointe tosaigh Ž.

Molaimid do sheisiœin ceisteanna teoirice seand‡la’ochta a phlŽ maidir le:

      Leag‡id’; cŽard a tharla do na Ôcampa’ teoiriceÕ sin?

      Uala’; an bhfŽadfaimid ladhr‡il teoirice/cleachtais a sheachaint agus muid ag taiscŽaladh ar imeall cleachtais mhachnamhaigh?

      Todhcha’; cŽard iad na cl‡ir nua? CŽard iad na dualgais, an fuinneamh, agus na cœraim’ at‡ comhchoiteann faoi th’r-raon ilroinnte theoiric na seand‡la’ochta?

      
Ag tr‡th a bhfuil athruithe radacacha ag tarlœ laistigh den discipl’n, t‡ sœil againn go mbreithneofar raon leasanna agus feidhmithe ag na seisiœin agus go ndŽanfar breis plŽ orthu.

      CŽard iad na himpleachta’ fadtŽarmacha a bheidh ar chleachtais na seand‡la’ochta ag athruithe teoiriciœla, oideola’ocha agus institiœideacha?

      An gcaithfear i leataobh amhail is go bhfuil sŽ neamh‡bhartha machnamh cœramach, criticiœil in atmaisfŽar t‡irgthe oidhreachta do ch‡ch at‡ tugtha don chirte pholaitiœil, cuimsiœ oscailte agus dearcadh an phobail?

      An ndŽanann measœnœ agus d’osp—ireacht ghŽarchœiseach ar de dhœchas na teoirice iad Žlite den teoiric?

      CŽ at‡ ‡irithe agus eisiata as teoiric’ocht seand‡la’ochta?

      Agus n’os t‡bhachta’ f—s, cŽn chaoi a bhfuil caighde‡in mheasœnaithe agus rŽasœnaithe ag athrœ de bharr an atmaisfŽir nua? N— an bhfuil teoiric ag teast‡il feasta?

 

Chomh maith leis sin, molaimid do phainŽalaithe tabhairt faoi stimuli a fhiosrœ a spreagann ceisteanna cr—ga. CŽard a chuireann comhbh‡ seand‡la’ochta le tuiscint an duine? CŽard iad tairbh’ faoi leith na seand‡la’ochta agus ’ i gcomhar le discipl’n’ eile? An bhfŽadfadh seand‡la’ocht cur le cl‡ir agus d’osp—ireachta’ ceannr—da’ocha i rŽimse trasdiscipl’ne? Is mian linn sraith luachmhar malartaithe tuairim’ a chothœ faoi c‡ bhfuilimid agus cŽard at‡ i gceist. Ag an am cŽanna is mian linn cœrsa’ mar at‡ faoi l‡thair—marbh‡ntacht il-iolrach— a athfhr‡m‡il n— fiœ gearradh fœthu tr’ chomhchœraim’ i leith shu’omh an duine laistigh dÕidirchaidrimh an domhain choitinn seo a aithint.

 

Seisiœin

 

Seand‡la’ochta’ Eala’ne

InŽs Domingo Sanz (Ollscoil Flinders na hAstr‡ile Theas, Roinn na Seand‡la’ochta,)

Sally May (Ollscoil Flinders na hAstr‡ile Theas)

Muiris O'Sullivan (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Sven Ouzman (Ollscoil Pretoria, Roinn na hAntraipeola’ochta & na Seand‡la’ochta)

Ian Russell (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

 

Coimriœ

Spreagann Seand‡la’ochta’ Eala’ne idirphlŽ cruthaitheach idir beala’ Žagsœla chun plŽ le Ôeala’nÕ. DŽanann an tŽama seo iarracht an teagmh‡il seand‡la’ochta le 'eala’n' a shaoradh —na nideog sainspŽise ionas go bhfŽadfaidh s’ tairbhe n’os t‡bhachta’ agus n’os comhoibr’che a dhŽanamh i dtœs cadhna’ochta teoiric seand‡la’ochta agus cleachtas eala’ne. Beidh ‡bhair bhunaithe d‡la eala’n charraige, ailtireacht sŽadchomhartha’ agus eala’n talœn i roinnt seisiœn. 'CinderallaÕ seand‡la’ochta a measadh a bheith iontu sin roimhe seo, ach le tr’ocha bliain anuas t‡ siad tagtha in inmhe i smaoineamh agus i ngn’omh agus caithfear Ž sin a chur i l‡thair ionas go mbeidh cleacht—ir’ in ann rŽims’ spŽise agus feidhme amach anseo a rianœ – agus gan dearmad a dhŽanamh ar stair gach cur chuige d’obh sin.

Agus freagra ‡ thabhairt ar na h‡bhair bhunaithe sin, molaimid teorainneacha an taighde agus an chleachtais thraidisiœnta a iniœchadh agus a leathnœ. Cuirfear f‡ilte roimh ‡bharthacht agus comhthŽacs eala’n an lae inniu agus an t-idirphlŽ idir seand‡laithe agus eala’ont—ir’ ina lŽirithe agus ina theampar‡ltachta’ uile. Mar a chŽile, cabhr—idh plŽ ar shaol s—isialta na saothar eala’ne ceangal a chruthœ leis an am at‡ caite agus fiœ an ladhr‡il idir an 'l‡ innŽ' – Ôl‡ inniuÕ a athchumrœ. Feileann buncheisteanna d‡la cŽard Ž Ôeala’nÕ, cŽ n— cŽard a fhŽadfaidh a bheith ina eala’ont—ir, agus r—il na heala’ne sa saol laistigh dÕŽirim an tŽama sin chomh maith. Cuirfidh Seand‡la’ocht Eala’ne f—ram ar f‡il, chomh maith, le freagra’ a thabhairt ar an taispe‡ntas, çbhar agus Meon (www.amexhibition.com) agus sonr—idh sŽ com—radh deich mbliana ar thochailt agus at—g‡il stiœideo Francis Bacon, at‡ lonnaithe anois i nD‡nlann Bhaile çtha Cliath, an Hugh Lane (www.hughlane.ie/fb_studio).

 

 

 

Seand‡laithe, Cogadh agus Coinbhleacht: Eitic, Polait’ocht, Freagracht

Reinhard Bernbeck (Ollscoil Binghamton)

Yannis Hamilakis (Ollscoil Southampton)

 Susan Pollock (Ollscoil Binghamton)

 

Coimriœ

Iarradh ar Thascfh—rsa "Seand‡laithe agus Cogadh", a buna’odh tar Žis WAC-5, r—l eiticiœil agus polaitiœil seand‡laithe i gcoinbhleachta’ armtha ar fud an domhain a fhiosrœ.  Ag glacadh leis an ionradh ar an Iar‡ic in 2003 agus aird na me‡n ar sheand‡la’ocht na Measpat‡ime a lean Ž mar thœsphointe, buna’odh an tascfh—rsa chun Òr—l seand‡laithe i l‡ithreacha ina mb’onn coinbhleacht armtha ar siœl ar fud an domhain, agus na haincheisteanna  agus na hiarmhairt’ agus na hŽifeachta’ s—isialta agus polaitiœla a thagann as an mbaint sin a fhiosrœÓ. î tharla go mbraitear go mb’onn baint n’os m— ag seand‡laithe leis an lucht m’leata in go leor ‡iteanna ar domhan, agus go bhfuil feinimŽin eile ann a bhfuil an chuma orthu gur fianaise iad go bhfuil an tseand‡la’ocht ‡ m’leatœ (ag meabhrœ dœinn, bÕfhŽidir, na laethanta anall—d nuair a bh’odh seand‡laithe ina gcuid l‡rnach d'fheachtais impiriœla mh’leata),  cuirfear f‡ilte faoin tŽama seo roimh sheisiœin a thabharfaidh faoi pholait’ocht agus eitic an fheinimŽin sin. Is mian leis freisin seasaimh agus cleachtais a dÕfhŽadfadh seand‡laithe agus daoine eile, at‡ in aghaidh m’leataithe agus coga’ coil’neacha/impiriœlacha ach a bh’onn ag obair i l‡r a leithŽid de ch‡sanna, a ghlacadh. N’os sonra’ f—s, f‡ilt’mid roimh sheisiœin a mbeidh f—cas tŽamœil, stairiœil n— t’reola’ochta leo ach a thabharfaidh aghaidh ar cheisteanna mar:

              An bhfŽadfaidh seand‡laithe a saineolas a œs‡id chun tuiscint chultœrtha a chothœ agus ar an gcaoi sin oibriœ i gcoinne m’leataithe agus ÔrŽitighÕ mh’leata?

              An fŽidir seasamh frithchogaidh a chur i dtiœin le baint seand‡la’ochta (comhairle, saineolas scol‡rtha a roinnt, iniœchadh eola’och) a bheith ag duine le coinbhleachta’ m’leata?

              CŽn uair ba ch—ir do sheand‡laithe at‡ in aghaidh an chogaidh a bheith rannph‡irteach sna hiarrachta’ Ôat—g‡laÕ n— iniœchta’ f—irŽinseacha?

              An ndlisteana’onn an fonn seaniarsma’ a Òtharrth‡ilÓ comhoibriœ seand‡laithe le struchtœir mh’leata n— an f—cas eisiach ar l‡ithre‡in agus ar dhŽant‡in seachas ar bheatha daoine?

              CŽn s—rt nasc a bh’onn idir coga’ impiriœla/coil’neacha agus brabœs airgid tr’ ghn’omha’ocht seand‡la’ochta?

              An bhfuil c—d eitice nua ag teast‡il a thugann i gcuntas coincheap an Ôseand‡la’ neadaitheÕ (is Ž sin seand‡la’ a bh’onn neadaithe i struchtœir mh’leata, agus r—l an Ôduine gairmiœil oibiachtœilÕ ‡ ghlacadh aige/aici)?

              An bhfŽadfadh r—l a bheith ag an tseand‡la’ocht, i gcomhthŽacs coinbhleachta armtha, a bh’onn gafa go polaitiœil agus a bh’onn neodrach, sa chiall go nglactar seasamh eiticiœil a bh’onn in aghaidh gach aon fhorŽigean.

              CŽn r—l ba ch—ir a bheith ag seand‡laithe f—irŽinseacha agus antraipeolaithe nuair a iarrtar orthu olluaigheanna a bh’onn ann n— a cheaptar a bheith ann a iniœchadh?

              Ar ch—ir dœinn glacadh le rannph‡irt’ocht pearsanra a bh’onn ar seirbh’s san arm i gcomhdh‡lacha agus i bhfoilseach‡in seand‡la’ochta?

              Conas is fŽidir linn m’leatœ breise ar an tseand‡la’ocht a throid?

              Conas is fŽidir le seand‡laithe frithchogaidh i malairt campa’ sa choinbhleacht ach a bhfuil an seasamh eiticiœil cŽanna acu comhoibriœ le chŽile agus an l’ne bhriste eatarthu a cheangal?

 

 

 

Seand‡la’ocht agus an Mœsaem

Sonia Archila Monta–ez (Ollscoil Andes)

Sally May (Ollscoil Flinders na hAstr‡ile Theas)

 

Coimriœ

Aibhs’onn an tŽama seo an taighde seand‡la’ochta a bhaineann le rŽimse an mhœsaeim n— a thagann — laistigh de. D’reoidh an tŽama aird ar r—l athraitheach na mœsaem seand‡la’ochta agus antraipeola’ochta i socha’ an lae inniu, socha’ at‡ ag Žir’ n’os ilchultœrtha, n’os ilghutha’ agus n’os domhanda. DŽanfaidh an tŽama seo, ach go h‡irithe, na caidrimh chumhachta laistigh de rŽimse tionchair na mœsaem agus an tionchar a bh’onn ag cuimhne sh—isialta agus stair sh—isialta ar ‡r mbraistint’ faoin am a caitheadh a iniœchadh .

Beidh na ceisteanna seo a leanas mar threoir ag eagraithe na seisiœn:

              CŽn r—l a bh’onn ag mœsaeim i bhforbairt dhiscipl’n na seand‡la’ochta i dteoiric agus i gcleachtas araon?

              Conas at‡ mœsaeim antraipeola’ochta agus seand‡la’ochta ag cur le d’osp—ireachta’ maidir le bainistiœ oidhreachta?

              Conas a phlŽigh mœsaeim sheand‡la’ochta agus antraipeola’ochta le tuairim’ maidir le d’choil’niœ agus na himpleachta’ polaitiœla a bh’onn lena ngn’omha’ochta’, a bhfuil aitheantas maidir leo ag mŽadœ?

              Conas a chuir mœsaeim n— a d'fhŽadfadh mœsaeim cur leis an d’osp—ireacht maidir le cuimsiœ na ngrœpa’ s—isialta a bh’odh dealaithe —n dioscœrsa mœsaemeola’ochta go traidisiœnta?

              Conas a dÕathraigh mœsaeim antraipeola’ochta agus sheand‡la’ochta a n—sanna imeachta d'fhonn plŽ lena sochaithe at‡ n’os ilchultœrtha (n— a n-aithn’tear a n-ilchultœir n’os m—)?

              Conas at‡ mœsaeim antraipeola’ochta agus sheand‡la’ochta ag cur leis an athchruthœ cuimhne?

 

 

 

 

 

Seand‡la’ocht sa RŽ Dhigiteach 2.0

Michael Ashley (Ollscoil California, Berkeley)

Cinzia Perlingieri (Ollscoil Naples "l'Orientale", Centro Interdipartimentale di Servizio di Archeologia)

Steve Stead (Paveprime Ltd.)

 

Coimriœ

"We are witnessing the transformation to a society where instantly available, reliable and credible information will be as indispensable as electricity, water and transportation.Ó Dr. James H. Billington, Leabharlanna’ na Comhdh‡la os comhair Fhochoiste an T’ maidir le Brainse na Reachta’ochta, M‡rta 20, 2007.

T‡ ‡r ndomhan athraithe go m—r — tion—ladh an tŽama, ÔSeand‡la’ocht sa RŽ DhigiteachÕ ag WAC-5 in 2003. Google a eagra’onn ‡r gcuid eolais (9 milliœn amas le haghaidh Ôseand‡la’ochtÕ, t‡ ‡r bhf’s s‡ite i Flickr (os cionn 40,000), agus coinn’onn grŽas‡in sh—isialta muid i dteagmh‡il le cairde ar fud an domhain. Ligeann an tIdirl’on dœinn roinnt lena chŽile ar fud an domhain mh—ir rud nach bhfŽadfa’ a dhŽanamh riamh roimhe seo, agus f‡gann teicn’c’ gabh‡la digiteacha go mb’onn lŽirshamhluithe ar n—s Hollywood ar f‡il do sheand‡laithe go hidirn‡isiœnta.   Ar nd—igh leanann freagracht mh—r cumhacht mh—r, agus is m—r na dœshl‡in an dul chun cinn iontach sa teicneola’ocht dhigiteach do mhaoirseacht an taifid seand‡la’ochta, agus dÕfhŽadfadh na dœshl‡in sin a bheith dian.

Is Ž f—cas an tŽama seo an chaoi a bhfuil an tseand‡la’ocht ag dŽile‡il le dœshl‡in na rŽ digit’, agus an tionchar at‡ ag an rŽabhl—id dhigiteach ar ‡r ndiscipl’n. Is gnŽithe d'iarrachta’ na hoidhreachta cultœrtha sa l‡ inniu nach bhfŽadfa’ a bheith ina n-Žagmais an teicneola’ocht dhigiteach agus cl‡r Ôborn digitalÕ a chruthœ. T‡ raon m—r deiseanna, sple‡chais agus dœshl‡in nach raibh ann fiœ 30 bliain — shin againn anois — ch‡ipŽis’ocht ’sealteicneola’ochta - Microsoft Office, l‡ithre‡in ghrŽas‡in html, f’se‡n, PDF, grianghrafad—ireacht dhigiteach – go dt’ teicneola’ochta’ ceannr—da’ocha – scanadh lŽasair/lidar, GIS, mœnlœ 3D, bunachair dh‡ilte,  ointeola’ochta’ sŽimeantacha agus brabhs‡il ghruach.

T‡imid ag pointe sainiœil sa stair, nuair a chaithfidh lucht gairmiœil na hoidhreachta cultœrtha oibriœ dÕfhonn cœram a dhŽanamh don stair fhisiceach ach ag an am cŽanna a chinntiœ go mbeidh taifead digiteach ann don todhcha’. Measann Peter Brantley, Stiœrth—ir Feidhmeannach ar Fhondœireacht na Leabharlainne Digit’, Òthe problem of digital preservation is not one for future librarians, but for future archaeologists.Ó M‡ smaoin’mid go bhfŽadfadh nach mbeif’ in ann dea-iarrachta’ thaighdeoir’ agus scol‡ir’ an lae inniu a lŽamh faoi cheann caoga bliain ghearra eile, t‡ an-fhreagracht ar gach duine de lucht gairmiœil na hoidhreachta cultœrtha a chinntiœ go mbeidh todhcha’ i nd‡n d‡ n-obair dhigiteach.

Is Ž an toisc is t‡bhachta’ le haghaidh inbhuanaitheacht na hoidhreachta digit’ 'plean‡il chun ’ a athœs‡id".  (ADS web 2007). Ar ‡mhara’ an tsaoil, t‡ sŽ n’os Žasca n‡ riamh ‡bhar a roinnt ach cearta na n-œdar a chosaint ag an am cŽanna de bharr feinimŽin œra sa dl’ a bhaineann le maoin intleachtœil d‡la Creative Commons agus GPL.   Ach is m—r an dœshl‡n, ‡fach, fiœ le deathoil, a chinntiœ go mbeidh cosaint chiallmhar ann do leithŽid’ l‡ithre‡in seand‡la’ochta n— daoine faoi leith i saol inar fŽidir teachtaireachta’ a sheoladh ar an bpointe ar ghuth‡n p—ca go dt’ Google Earth n— Facebook.

Breathna’midne ar an tŽama seo mar chomhr‡ ar an l‡ inniu agus ar thodhcha’ na seand‡la’ochta sa 21œ haois. DŽanfaidh na seisiœin, na p‡ipŽir, na f—raim agus na ceardlanna plŽ ar an raidhse tuairim’ agus saineolais at‡ ann faoin ‡bhar ollmh—r seo, — eolas f’orphraiticiœil ar ch—rais fhaisnŽise t’reola’ochta go dt’ lŽirshamhluithe ilghuthacha neamhl’neacha den stair a th‡irgeadh. Is mian linn na dœshl‡in at‡ ann dÕeitic agus do Ôbhar‡ntœlachtÕ a ch’oradh – ÔcŽ leis an t-am at‡ caiteÕ agus cŽ leis an Ôoidhreacht fh’orœilÕ a chrutha’mid? T‡ sœil againn straitŽis’ le haghaidh oideachas, ar l’ne agus sa seomra ranga araon, a chruthœ, chomh maith le hoideachas a chur orainn fŽin maidir leis na geallœint’ agus na dainsŽir a bhaineann le teicneola’ocht dhigiteach.

F‡ilt’mid roimh ‡bhair a leathna’onn an plŽ dÕfhonn peirspict’ochta’ iln‡isiœnta agus cur chuige a bheidh cruthaitheach chomh maith le bheith ciallmhar i leith na teicneola’ochta digit’ a chuimsiœ.

Tabhair cuairt ar bhlag Seand‡la’ocht sa RŽ Dhigiteach 2.0 chun tuilleadh sonra’ a fh‡il

 

 

Seand‡la’ocht na Spiorad‡ltachta’

 (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Christine Morris (Col‡iste na Tr’on—ide, Baile çtha Cliath, Roinn na gClasaic’)

Kathryn Rountree (Ollscoil Massey, Scoil na StaidŽar S—isialta agus Cultœrtha)

Tonno Jonuks (Ollscoil Tartu, Roinn na Seand‡la’ochta)

 

Coimriœ

Is iarracht at‡ i Seand‡la’ocht na Spiorad‡ltachta’ rŽiteach a fh‡il ar an deacracht at‡ laistigh de Sheand‡la’ocht an Reiligiœin, a phlŽann an d’osp—ireacht faoi shainmh’nithe agus lŽirmh’nithe amhail is gur faoi chreidimh i ndŽithe go bunœsach ’ (intleachtœ) n— faoi dheasghn‡tha (cur chuige ‡bhara’och an rŽasœnachais). T‡ an d‡ chur chuige sin bunaithe d‡ir’re ar pharaid’m’ an iarthair, e.g. c—rais chreidimh Ghiœd-Chr’osta’, n— rŽasœnuithe acadœla. N’ aithn’onn sin an Žagsœlacht iontach reiligiœin mar thaith’ spiorad‡lta dhaonna agus a lŽiriœ cultœrtha. N’ aithn’onn sŽ ach go h‡irithe na reiligiœin neamh-iartharacha, ina mb’onn an lŽargas spiorad‡lta daonna chun cinn ar na creidimh dhiachœla.  Teipeann ar an d’osp—ireacht sin freisin d’riœ ar mhianach turgnamhach, go bunœsach, an reiligiœin, agus oibr’onn s’ in aghaidh modhanna lŽirmh’nithe a fhiosra’onn mianach turgnamhach sin spiorad‡ltacht an duine.

Ag teacht le spiorad WAC, is aidhm do Sheand‡la’ocht na Spiorad‡ltachta’ f—ram a chur ar f‡il le haghaidh go leor modheola’ochta’ Žagsœla i staidŽar reiligiœin, dÕfhonn go mbeidh cine‡lacha lŽirithe cultœrtha Žagsœla na spiorad‡ltachta i gceist. Is aidhm point’ teagmh‡la a chur ar f‡il idir cur chuige an iarthair agus iadsan nach den iarthar i leith sheand‡la’ocht an reiligiœin, maidir le tuairim’ faoi dhiacht (aondiacht agus ildiacht) agus a gceangail le t’rdhreach agus sp‡s naofa,  agus maidir le conas a dÕfhŽadfa’ teibithe cogna’ocha na taith’ spiorad‡lta a aithint sa taifead seand‡la’ochta.

Laistigh den chomhthŽacs sin, cuirfidh Seand‡la’ocht na Spiorad‡ltachta’ f‡ilte faoi leith roimh sheisiœin a phlŽifidh an teagmh‡il idir seand‡la’ocht agus na lŽirithe ar fad ar thaith’ spioradalta agus reiligiœin. çir’tear ar shampla’ de cheisteanna a bhaineann leis an ‡bhar: An idirghn’omha’ocht idir seand‡la’ocht agus reiligiœin dhomhanda agus reiligiœin i gcultœir thraidisiœnta/threibhe araon; an t-idirphlŽ idir seand‡la’ocht agus spiorad‡ltachta’ an lae inniu (ar a n-‡ir’tear gluaiseacht na mBandŽithe, p‡g‡nacht agus seamanachas an lae inniu); t’rdhreacha agus sp‡s naofa i dtraidisiœin ilreiligiœinacha; na tuiscint’ ar mhodheola’ochta’ eispŽireasacha agus turgnamhacha; tionchar na nŽardhiagachta; deasghn‡th agus ceol.

 

 

Seand‡la’ocht, Forbairt agus Dearbhœ C‡il’ochta: Peirspict’ocht Idirn‡isiœnta

Arlene Fleming (Speisialt—ir Acmhainn’ Cultœrtha agus Forbartha)

Charles Niquette (Cultural Resource Analytics Inc.)

Margaret Gowen (Margaret Gowen Limited)

Steven Brandt (Ollscoil Florida, Roinn na hAntraipeola’ochta)

Ian Campbell (Speisialt—ir Cosaint’ Cultœrtha agus Comhshaoil)

 

Coimriœ

Is tionscal domhanda ar fiœ iltrilliœin Ž infreastruchtœr poibl’ agus pr’obh‡ideach a fhorbairt .   De bharr l’on agus sc‡la na dtionscadal m—r t—g‡la anois agus a ghasta agus a th—gtar iad, n’ m—r do sheand‡laithe sœil n’os gŽire a choinne‡il orthu agus gn’omh n’os tr‡thœla a dhŽanamh; t‡ deiseanna agus dœshl‡in dœinn ansin. DÕfhŽadfadh a ndlœthph‡irt’ocht sa t—g‡il nua-aimseartha maidir le forbairt shocheacnama’och agus bainistiœ conshaoil an-tairbhe a dhŽanamh do dhaoine aonair, dÕeagra’ochta’ agus dÕinstitiœid’ a bh’onn bainteach le seand‡la’ocht. Ag an am cŽanna, n’ m—r a chinntiœ go gclo’onn cleachtas na seand‡la’ochta le caighde‡in ghairmiœla ar fud an domhain.

Is iondœil anois go mb’onn Measœnœ Tionchar Comhshaoil (EIA) riachtanach sa phr—iseas forbartha infreastruchtœir agus an tionscadal ‡ ullmhœ, mar a shainorda’onn dl’the n‡isiœnta agus beartais roinnt institiœid’ pr’obh‡ideacha agus poibl’ airgeadais.  Is aidhm don EIA dam‡iste don chomhshaol a sheachaint n— a mhaolœ, agus aithn’onn sŽ an oidhreacht chultœrtha, ar a n-‡ir’tear seand‡la’ocht, mar chuid riachtanach den anail’s ioml‡na’och, in Žineacht le gnŽithe bithfhisiceacha agus s—isialta. T‡ an oidhreacht chultœrtha ina cuid chomh maith den uirlis plean‡la at‡ ag teacht chun cinn, Measœnœ StraitŽiseach Comhshaoil (SEA). Is lŽir mar sin go bhfŽadfadh plean‡il agus tionscadail fhorbartha an spreagadh agus an t-airgeadœ a chur ar f‡il chun cur leis an taifead seand‡la’ochta le suirbhŽireacht, c‡ipŽis’ocht, tochailt, anail’s, caomhnœ, taispe‡int agus foilsiœ. Ach n’ raibh seand‡laithe agus saineolaithe oidhreachta cultœrtha rannph‡irteach d‡ir’re i bhforbairt n‡ in EIA in go leor t’ortha, agus cuid den chœis an bhearna eolais agus cumars‡ide idir na hœdar‡is chultœrtha agus chomhshaoil.  M‡s faoi sheand‡laithe gn’omh tr‡thœil, Žifeachtœil a dhŽanamh, caithfidh siad iad fŽin a choinne‡il ar an eolas faoi thionscadail fhorbartha reatha agus cinn a dÕfhŽadfadh a bheith ann amach anseo.

N’ m—r oiliœint chu’ a chur ar sheand‡la’the chun a chinntiœ go mbeidh obair sheand‡la’ochta a dhŽanfar laistigh den fhorbairt ar chaighde‡n gairmiœil. N’ m—r d—ibh siœd, chomh maith, a bh’onn freagrach as EIA agus cŽimeanna eile an phr—isis forbartha, buntuiscint a bheith acu ar chaighde‡in agus cleachtas seand‡la’ochta. T‡ d’osp—ireacht tarraingthe le seand‡laithe acadœla ag r—l sheand‡la’ocht na hearn‡la tr‡cht‡la i bhforbairt maidir le n—sanna imeachta agus caighde‡in.  çir’tear ar na ceisteanna: Diœscairt na dtaifead seand‡la’ochta a tiomsa’odh le linn EIA agus feidhmiœ tionscadail; a gcuireann an tseand‡la’ocht tr‡cht‡la leis an mbonn eolais agus leis an ngairm; an g‡ at‡ le gn’omha’ocht ghairmiœil chomhoibr’och – i measc na seand‡laithe, agus le discipl’n’ eile.  Is ioma’ sin gnŽ a bhaineann le dearbhœ c‡il’ochta sa tseand‡la’ocht, ar a n-‡ir’tear caighde‡in eitice, scileanna teicniœla, caighde‡in anail’se agus cur i l‡thair, riachtanais foilsiœch‡in, for-rochtain phoibl’, agus an g‡ at‡ le hoideachas leanœnach. Dealra’onn sŽ sa chleachtas reatha, go bhfŽadann dearbhœ c‡il’ochta, i ngach foirm de, a bheith deonach, p‡irtdeonach n— forordaithe ag an st‡t.

LŽireoidh, scrœd—idh agus plŽifidh an tŽama seo straitŽis’ agus modhanna chun seand‡la’ocht a chomhth‡thœ isteach sa phr—iseas forbartha agus bŽim ‡ cur ar dhearbhœ c‡il’ochta. DŽanfar an tŽama a fhorbairt ar bheala’ Žagsœla, ar a n-‡ir’tear plŽ painŽil, ceardlanna agus c‡s-staidŽir (— bhŽal agus ar ph—staeir). Iarrtar cur i l‡thair ar ‡bhair Žagsœla a bhaineann leis an tŽama, ar a n-‡ir’tear: seand‡la’ocht sa phr—iseas forbartha; gn’omha’ochta’ St‡turraithe maidir le taighde, bainistiœ oidhreachta, reachta’ocht, oideachas agus oiliœint, obair allamuigh, bainistiœ sonra’ agus ‡bhar, anail’s agus scaipeadh; oideachas in ollscoileanna agus in institiœid’; bailiœch‡n mœsaem, leasœ, caomhnœ agus staidŽar; taighde scoile allamuigh; agus seand‡la’ocht na hearn‡la tr‡cht‡la.

 

 

 

Teicneola’ochta’ Criticiœla: Saol an Lae Inniu ‡ Chruthœ

Alice Gorman (Ollscoil Flinders na hAstr‡ile Theas)

Beth O'Leary (Ollscoil St‡t New Mexico)

Wayne Cocroft (English Heritage)

 

Coimriœ

Bh’ an-tionchar ag teicneola’ochta’ ar an ngn‡thshaol at‡ i n‡isiœin thionscla’ocha an lae inniu agus dÕathraigh siad taisteal (carranna, traenacha, eitle‡in, fomhuire‡in, sp‡s‡rtha’), cumars‡id (guth‡in, teilif’s, teileagraif, raidi—, r’omhair’ agus satail’t’), agus coga’ocht (roicŽid, diœrac‡in, eitle‡in, airm nœiclŽacha), i measc go leor eile. Rinne na teicneola’ochta’ sin athchruthœ ar th’reola’ochta’ daonna tr’na gcumas fad agus am a sh‡rœ, agus ligean dÕeolas agus do chultœr ‡bharach scaipeadh thar achair ollmh—ra, ar an toirt uaireanta. Is iad sin bunchloch dhomhan an lae inniu ina bhfuil an domhandœ ag treisiœ, ach d‡ ainneoin sin, is annamh a phlŽitear cultœr ‡bharach an domhandaithe go criticiœil — pheirspict’ocht na seand‡la’ochta de. Is tr‡thœil anois sœil na seand‡la’ochta a leagan ar na teicneola’ochta’ a thaca’onn leis an mbearna idir an saibhir agus an daibhir san aonœ haois is fiche, —s rud Ž go bhfuil sŽ dÕaidhm ag WAC Žagothroime dhomhanda a chœiteamh. Tugtar cuireadh do na seisiœin na l‡ithre‡in, na h‡iteanna agus na dŽant‡in a chruthaigh teicneola’ochta’ criticiœla a scrœdœ, ar a n-‡ir’tear ‡bhair, ach n’ hiadsan amh‡in, d‡la:

 

              An Cogadh Fuar agus achrann nœiclŽach

              Teileachumars‡id

              Aerasp‡s

              An Sp‡s Amuigh

              R—bataic

              T’rdhreacha teicneola’ochta

              Bainistiœ Oidhreachta agus dœshl‡in chaomhnaithe

              Cosaint agus coga’ocht

              P‡irt’ocht dhœchasach le teicneola’ochta’ criticiœla

              Ceisteanna teoiriciœla i seand‡la’ocht an lae inniu

              Caipitleachas agus teicneola’ochta’ criticiœla

              Seand‡la’ocht na todhcha’

 N’ leis an bhfichiœ haois agus uaidh sin ar aghaidh amh‡in teicneola’ochtai criticiœla; beidh f‡ilte againn comh maith roimh mholta’ maidir le p‡ipŽir agus seisiœin a fhiosr—idh rŽamhtheachtaigh na dteicneola’ochta’ nua-aimseartha sa 17œ-19œ haois agus an tionchar a bh’ acu.

 

 

 

Ceisteanna Maoin Chultœrtha agus Intleachtœil in Oidhreacht Seand‡la’ochta: Na Ceisteanna a Aithint, Modhanna RŽitigh a Fhorbairt

George Nicholas (Ollscoil Simon Fraser)

Sven Ouzman (Ollscoil Pretoria, Roinn na hAntraipeola’ochta & na Seand‡la’ochta)

Susan Forbes (Te Papa Tongarewa)

Eric Kansa (Ollscoil California, Berkeley)

 

Coimriœ

Le sc—r bliain anuas, ceisteanna an-chonsp—ideach in earn‡lacha na seand‡la’ochta agus na hoidhreachta cultœrtha is ea cŽ ÔleisÕ an stair n— cŽ aige a bhfuil ceart leas a bhaint as Ôan stair' agus b’onn impleachta’ polaitiœla, eacnama’ocha agus eitice ag baint leo do ph‡irtithe leasmhara Žagsœla. B’onn ar scol‡iri, cleacht—ir’, grœpa’ Dœchasacha, agus lucht dŽanta beartais ar fud an domhain d’riœ n’os m— agus n’os m— ar na ceisteanna sin i gc‡sanna an-Žagsœil, — ‡bhar ‡rsa gŽiniteach a fheidhmiœ, go srianta ar rochtain taighdeoiri ar shonra’, go dt’ ’omh‡nna ‡rsa a bheith ‡ n-œs‡id i marga’ocht, agus, ar nd—igh, oidhreacht chultœrtha a aisdhœichiœ agus a athadhlacadh. Is ag dul i mŽid i gc—na’ at‡ an imn’ faoi œinŽireacht agus smacht agus/n— rochtain ar ruda’ agus ar eolas. Chomh maith leis sin, t‡ an-acmhainn ag an bhfaisnŽis dhigiteach macasamhlœ, athœs‡id agus ÔathmheascadhÕ gan teorainn a dhŽanamh, ach is go dona a thuigtear na diminsin dhl’thiœla, sh—isialta agus eitice a bhaineann le hoidhreacht chultœrtha a athmheascadh. Trasna’onn na ceisteanna sin teorainneacha discipl’neacha agus t’reola’ochta, agus b’onn tionchar acu ar thaighdeoir’ aonair, pobail ‡itiœla, gn’omhaireachta’ feidear‡lacha, mœsaeim agus eagra’ochta’ idirn‡isiœnta, chomh maith le forbr—ir’, gn—lachta’ turas—ireachta, lŽiritheoir’ me‡n, agus an gn‡thphobal.

Is aidhm againn go dtiocfaidh seisiœin as an tŽama sin: a) a dhŽanfaidh taifead ar na fadhbanna, na prionsabail, na lŽirmh’nithe, agus na gn’omhartha Žagsœla a th‡inig chun cinn — cheisteanna maidir le maoin chultœrtha agus intleachtœil in oidhreacht chultœrtha; b)  a dhŽanfaidh na himpleachta’ iomadœla uile a bh’onn ag na c‡sanna sin a anail’siœ agus lŽargas a thabhairt orthu; c) a ghinfidh tuiscint’ teoiriciœla n’os l‡idre ar na ceisteanna; agus d) a dhŽanfaidh dea-chleachtais a aithint dÕfhonn comhrochtain agus rŽiteach cothrom a chinntiœ.  T‡imid, d‡ rŽir, ag lorg aighneachta’ maidir le gach gnŽ de cheisteanna maoine cultœrtha agus intleachtœla, go h‡irithe i dtŽarma’ c‡s-staidŽir agus c‡sanna feidhmeacha. 

T‡ an tŽama sin ‡ eagrœ mar ghnŽ amh‡in den tionscadal Ceisteanna Maoine Intleachtœla in Oidhreacht Chultœrtha (www.sfu.ca/IPinCulturalHeritage)

 

 

Geosheand‡la’ocht Idirn‡isiœnta a fhorbairt

Helen Lewis (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Melissa Goodman-Elgar (Ollscoil St‡t Washington)

Stefania Merlo (Ollscoil na Botsu‡ine)

 

Coimriœ

Geosheand‡la’ocht Idirn‡isiœnta a Fhorbairt an teideal a bh’ ar dh‡ chomhdh‡il idirn‡isiœnta rathœla a tion—ladh le dŽana’ agus a thug le chŽile geosheand‡laithe — na ceithre hairde. Is aidhm le Geosheand‡la’ocht Idirn‡isiœnta a Fhorbairt (DIG) raon leathan taighdeoir’, cleacht—ir’, agus scol‡ir’ idirn‡isiœnta san earn‡il ilghnŽitheach ildiscipl’neach seo a thabhairt le chŽile d'fhonn d’osp—ireacht a Žascœ, taighde a spreagadh agus scol‡ireacht idirn‡isiœnta sa gheosheand‡la’ocht a chur chun cinn. 

Is mian leis an moladh seo sainchœram agus lucht suime DIG a leathnœ, tr’ shraith seisiœn agus seisiœin ph—staer, a bheidh d’rithe ar chur chuige geosheand‡la’ochta a fhorbairt go hidirn‡isiœnta, a re‡cht‡’l ag an gComhdh‡il Seand‡la’ochta Domhanda, a mbeidh a haird ar phobal seand‡la’ochta an domhain. T‡ sŽ i gceist go gcuirf’ ‡bhar i l‡thair a mbeadh suim ann ag lucht fŽachana idirn‡isiœnta agus ildiscipl’neach, d’osp—ireacht a spreagadh ar chur chuige geosheand‡la’ochta, agus ceangail nua a dhŽanamh idir seand‡laithe — ‡iteanna Žagsœla sa domhan. Beidh ceangal ag an tŽama freisin le ceardlann idirn‡isiœnta micreamhoirfeola’ocht ithreach, a re‡cht‡lfar go neamhsple‡ch in UCD sa 2-3 l‡ roimh WAC.

Beidh lŽirithe — bhŽal agus ar ph—staer i gceist ag formh—r na seisiœn. Ba mhaith linn an mŽid cur i l‡thair agus is fŽidir a cheadœ, ach d'fhŽadfadh go mbeadh orainn teorainn a chur ar na cinn — bhŽal m‡ bh’onn Žileamh suntasach ann.

 

 

 

Seand‡la’ochta’ Domhanda ag Teacht Chun Cinn
 i gcomhar le ICOMOS Coiste Eola’ochta um Bainistiœ Oidhreacht Seand‡la’ochta (ICAHM)

Douglas Comer (Cultural Site Research and Management, Inc.)

Brian Egloff (Ollscoil Canberra, StaidŽar Oidhreachta Cultœrtha)

 

Coimriœ

Sol‡thra’onn teicneola’ochta’ rochtain, at‡ ag dul i mŽid go tapa, ar eolas, ar pheirspict’ochta’, agus ar ‡it. F‡gann siad gur discipl’n dhomhanda ’ an tseand‡la’ocht anois go bunœsach mar a bhfŽadann arg—int’ maidir le hinsint’, tuiscint’ (go h‡irithe maidir le Geisteswissenschaften), agus m’nithe a bheith ag coimhlint lena chŽile agus ag saibhriœ a chŽile.  T‡ ceithre cheist an-t‡bhachtach anseo:

      Caighde‡in Eitice le haghaidh Seand‡la’ochta’  Domhanda: T‡ seand‡laithe ag Žalœ —n gcoil’neachas agus iad anois ag ceiliœradh seand‡la’ochta’ Žagsœla agus n’os m— n‡ cuntas amh‡in a bheith ann ar an stair at‡ bunaithe ar fhianaise ‡bharach. T‡ sŽ r‡ite againn freisin go bhfuil muid i bhfabhar dŽant‡in ar chaighde‡n mœsaeim agus ‡bhar naofa a athdhœichiœ. Is minic, ‡fach, a scriosann forbairt, agus fiœ tochailt sheand‡la’och, ‡bhar a bhfuil fiœntas stairiœil, eola’och agus idŽ-eola’och n’os m— leis n‡ at‡ ag baint le formh—r na ruda’ a bh’onn i mœsaeim. N’ mhaola’onn taifeadadh agus tuairisc’ ar fad an scrios sin.   An bhfuil tochailt inchosanta go heiticiœil ar aon chœis seachas tarrth‡las?  Ar ch—ir nach mbeadh cead ag aon duine tochailt a dhŽanamh ach iadsan a lŽir’onn an ceangal is ‡itith’ le l‡ithre‡n, agus, m‡s ea, ar ch—ir caighde‡in Žagsœla a chur i bhfeidhm orthu m‡ bh’onn an rochtain ar theicneola’ochta’ agus oiliœint teoranta? CŽn chaoi ar ch—ir do sheand‡laithe forbairt acmhainne na bpobal dœchasach agus idirghn’omha’ocht leo a chomhth‡thœ agus a thaifeadadh go trŽdhearcach?

      Caighde‡nœ: An bhfuil rannph‡irt’ocht Žifeachtœil i bhforbairt’ plean‡la, ar bheala’ a laghd—dh scrios acmhainn’ cultœrtha, ‡ ceilt ar sheand‡laithe toisc nach bhfuil caighde‡in ghairmiœla dhomhanda ann a chuirtear i bheidhm?  CŽn f‡th nach mb’onn sin mar thoradh go hiondœil ar na caighde‡in agus na beartais a bh’onn ag eagra’ochta’ forbartha (e.g. an Banc Domhanda)? Ar ch—ir dÕeagra’ochta’ gairmiœla, d‡la WAC n— ICAHM, caighde‡in dhomhanda a fhorbairt? M‡s amhlaidh Ž, cŽn chaoi ar ch—ir iad a chur i bhfeidhm? T‡ cœpla t’r go m—r chun cinn san oiliœint seand‡la’ochta. Ar ch—ir an oiliœint sin a chaighde‡nœ ar mhaithe le peirspict’ochta’ scol‡rtha dœchasacha nuaghinte a chumasœ?

      LŽirmh’nithe Domhanda: Mheasfa’ go dtiocfadh lŽirmh’nithe n’os suimiœla agus n’os tairbh’ chun cinn de bharr rochtain n’os m— a bheith ag n’os m— daoine ar an Idirl’on ar shonra’ a th‡inig —n tseand‡la’ocht. C‡ineadh scŽimeanna teoiriciœla domhanda, ‡fach, as a bheith go hioml‡n ceangailte le tuairim’ faoi dhul chun cinn a œs‡idtear chun dearcadh coil’neach agus nuachoil’neach a dhlisteanœ.  CŽard iad na hacmhainneachta’ agus na dainsŽir a bhaineann leis? An bhfuil sampla’ de lŽirmh’nithe domhanda againn a chuir lŽargais th‡bhachtacha stairiœla n— eola’ocha ar f‡il? An bplœchann lŽirmh’nithe domhanda ar an stair i gc—na’ na lŽirmh’nithe ‡itiœla at‡ ina gcuid l‡rnach de na hidŽ-eola’ochta’ a choinn’onn cultœir dhœchasacha beo?

      Caomhnœ T’rdhreacha: T‡ an baol ann go scriosfaidh forbairt agus an t-aonfhoirmiœ cultœr a thŽann lŽi slite traidisiœnta maireacht‡la. Scriosann d’fhoraoisiœ, t—g‡il dromchla’ neamh-thrŽscaoilteacha, agus œs‡id breosla’ iontaise an comhshaol ar sc‡la’ domhanda agus ‡itiœla. Bheadh seand‡la’ocht n’os ‡bhartha maidir le caomhnœ t’rdhreacha d‡ n-athr—fa’ an bhŽim —n l‡ithre‡n go dt’ an t’rdhreach, ach cŽn chaoi a ndŽanfa’ Ž sin? T‡ r—l na seand‡la’ochta i bpr—iseas na forbartha athraitheach. An bhfŽadfa’ Ž seo a chaighde‡nœ, n— an bhŽadfaimid dea-chleachtas a chur ar f‡il? Chomh maith leis sin, b’onn teicneola’ochta’ ‡irithe, ar a n-‡ir’tear cianbhraiteacht satail’te agus œs‡id GIS, an-‡isiœil i dtaighde t’rdhreacha.   Chuir daoine ‡irithe ina gcoinne, ‡fach, ar an ‡bhar go bhfŽadfadh bradaithe m’-œs‡id a bhaint as na teicneola’ochta’ sin; go s‡ra’onn siad —na n‡dœr flaithiœnas st‡it; agus gur bagairt iad do shl‡nd‡il institiœid’ agus daoine aonair.  CŽn gheallœint at‡ faoi na teicneola’ochta’ sin, agus cŽn chaoi ar fŽidir d’riœ ar na h‡bhair bhuartha at‡ ardaithe?

 

 

Seand‡la’ochta’ Gafa agus òs‡ideacha

David Gadsby (Ollscoil Maryland, Ionad um StaidŽir Acmhainn’ Oidhreachta)

Sarah Colley (Ollscoil Sydney, Roinn na Seand‡la’ochta, Scoil Fiosrœch‡in Staire agus Fealsœnachta)

Barbara Little (Ollscoil Maryland, Roinn na hAntraipeola’ochta)

Paul Shackel (Ollscoil Maryland, Roinn na hAntraipeola’ochta)

Laurajane Smith (Ollscoil York, Roinn na Seand‡la’ochta)

 

Coimriœ

B’onn seand‡laithe ar a nd’cheall ag iarraidh a gcuid oibre a dhŽanamh ‡bhartha do phobail agus do dhiscipl’n’ Žagsœla. çir’tear ar na h‡bhair Žagsœla a gcuireann seand‡laithe a gcuid oibre i bhfeidhm orthu, caomhnœ agus inbhuanaitheacht Žiceola’ochta, ceisteanna maidir le teideal talœn, forbairt eacnama’ochta tr’ thuras—ireacht, oidhreacht agus fŽiniœlacht a chur chun cinn, pobail a th—g‡il agus cin’ochas a chomhrac.

Molaimid an tŽama seo toisc go gcreidimid go bhfuil go leor eolais againne le roinnt leosan nach seand‡la’the iad chomh maith le go leor a bheith le foghlaim againn — dhaoine a bh’ ann thar na mblianta agus ar fud an phl‡inŽid uile. F‡ilt’mid, d‡ rŽir, roimh bheala’ eile le heolas faoin am at‡ caite a bheith againn, go h‡irithe traidisiœin ‡rsa eagna. çir’tear ar na fadhbanna at‡ againn sa l‡ inniu bochtaineacht, easpa uisce glan, cin’ochas, fuath agus m’-œs‡id ban, sainmh’nithe ag athrœ maidir le teaghlach, cogadh, ionra’, coinbhleachta’ reiligiœnacha, imirc’, agus tionchar an duine ar an domhan. CŽn tairbhe at‡ le seand‡la’ocht chun d’riœ ar na ceisteanna sin?

DŽanann seand‡la’ochta’ gafa agus œs‡ideacha iarracht d’riœ ar na fadhbanna sin agus eolas a shol‡thar maidir leo tr’ struchtœr ‡r gcumars‡ide le pobail daoine dœchasacha, pobail shliochtacha, agus taighdeoir’ as discipl’n’ eile a athmhœnlœ. T‡ ar a gcumas chomh maith r—il agus freagrachta’ seand‡laithe i leith na bpobal a mb’onn siad ag obair leo agus a mb’onn siad ag obair ina measc a athmhœnlœ. Aithn’onn siad guthanna na ngrœpa’ dœchasacha, na bpobal sliochtach, agus na dtoghlach eile, rud a chinnt’onn go mb’onn cumhacht acu laistigh den phr—iseas seand‡la’ochta uile. Cuireann siad eolas tr‡thœil, œs‡ideach agus ‡bhartha ar f‡il chomh maith a fhŽadfar a œs‡id chun fadhbanna eola’ocha agus s—isialta a rŽiteach.

DŽantar uirlis Žifeachtœil de na seand‡la’ochta’ sin anois in aghaidh coil’neachas intleachtœil. Ar an gcaoi sin, dŽanann siad Žascaitheoir’ de thaighdeoir’ a bhfuil rud Žigin le tairiscint acu ar an eolas seand‡la’ochta a bhail’onn siad agus cuid’onn sŽ le cothroma’ocht a bhunœ idir taighdeoir’ agus pobail.  Ar deireadh, uirlis a bheidh sa tseand‡la’ocht don ghafacht shibhialta, gn’omha’ochas agus ceart s—isialta chomh maith le bheith ina foinse chumhachtach eolais faoi stair an chine dhaonna agus an domhain ina mairimid.

F‡ilt’mid roimh mholta’ a shoilŽir’onn cur chuige seand‡la’ochta maidir le gafacht le pobail de gach cine‡l, chomh maith le seisiœin a fhiosr—idh:

              ceachtanna Žiceola’ochta in inbhuanaitheacht;

              sl‡inte, galair agus iarmhairt’ eipidŽime;

              pobail a chneasœ agus pobail a th—g‡il;

              coinbhleachta’ agus comhoibriœ reiligiœnacha;

              c—ir’ocht ilchultœrtha agus ileitneach, go h‡irithe maidir le himirc’;

              scl‡bha’ocht agus iarrachta’ le haghaidh na saoirse;

              oidhreacht mar uirlis s’och‡na;

              airgead a shaothrœ —n tseand‡la’ocht – impleachta’ eiticiœla, gairmiœla agus teoiriciœla;

              an gcaithfidh seand‡la’ocht a bheith œs‡ideach i gc—na’ agus cŽn f‡th?;

              cŽ a bhaineann leas as seand‡la’ocht agus cŽn f‡th?

PlŽifidh seisiœin laistigh den tŽama seo na fadhbanna Žagsœla sin i gcleachtas gafa agus lŽireoidh siad conas mar at‡ seand‡laithe ag cur cl‡ir nua i bhfeidhm a chumasa’onn pobail agus a dhŽanann freastal orthu tr’ oidhreacht.  

 

 

 

Cur Chuige an WAC i leith Eitice a Iniœchadh I gcomhar le Coiste Eitice WAC

Julie Hollowell (Ollscoil na Col—ime Briotana’, Roinn na hAintraipeola’ochta)

Alexander Herrera (Universidad de los Andes, Roinn na hAintraipeola’ochta)

 

Coimriœ

Is Žard at‡ ‡ lorg tr’ chaint a dhŽanamh ar an tŽama seo - caint a dÕeagraigh comhchathaoirligh an Choiste WAC ar Eitic - fŽidearthachta’, treoir, agus aiseolas uathu siœd at‡ ag freastal ar WAC6 maidir le conas dul i ngleic le ceisteanna eiticiœla a dtarraing’tear a n-aird orthu. Is minic a iarrtar ar WAC saintreoir a chur ar f‡il maidir le raon leathan aincheisteanna a thagann chun cinn i rŽimse na seand‡la’ochta ‡itiœla agus domhanda. Creatlach at‡ mœnlaithe ar a chuid bunluachanna is ea a theasta’onn —n WAC—creatlach tr’na ndŽantar dial—g idirchultœrtha, ceartas s—isialta, agus an ceart a dhŽanamh leis an bpobal agus lenar baineadh amach san am a caitheadh a chomhshaidhmeadh—i dtreo go bhfŽadfar dŽile‡il le c‡sanna ar leith amach anseo. 

Agus an mŽid sin in aigne acu, t‡ Coiste Eitice an WAC tar Žis tosœ ag iniœchadh creatlacha agus treoirl’nte Žagsœla i leith cinnteoireacht eiticiœil, a tharraing’onn aird ar chine‡lacha cur chuige. DÕfhŽadfadh seand‡laithe œs‡id as na cuir chuige sin le machnamh a dhŽanamh ar cheisteanna a bh’onn casta go minic, ar bheala’ a chinnteodh cinnt’ neamhchlaonta at‡ eolas-bhunaithe, agus a d'fh‡gfadh go ndŽanfa’ taighde ar naisc at‡ idir ceisteanna Žagsœla. Tugaimid cuireadh do dhaoine — cheann ceann na cruinne brŽagnuithe agus neamhchinnteachta’ eiticiœla a bhuaileann leo i nd‡il le seand‡la’ocht n— cleachtas oidhreachta, a roinnt linn. Ba bhre‡ linn foghlaim — ch‡sanna ‡irithe, ‡it ar th‡ngthas ar rŽiteach neamhchlaonta tuisceanach, agus idir dhrochshampla’ is dea-shampla’ a chruinniœ maidir leis an gcaoi ar l‡imhs’odh aincheisteanna eiticiœla (n— ar cheart d—ibh a bheith l‡imhsithe) go praiticiœil, agus i gc‡sanna ‡irithe, an chaoi ar rŽit’odh iad. T‡ sœil againn go gcloisfimid — dhaoine — gach uile chearn den domhan le go mbeidh tuiscint n’os fearr againn ar na beala’ a bhfuil tionchar ag luachanna an WAC ar raon leathan comhthŽacsanna agus srianta s—isialta agus polait’ochta.

Ba mhaith linn go roinnfeadh daoine a gcuid tuairim’ linn i leith an tŽama seo i bhform‡id’ Žagsœla agus idirghn’omhacha. DÕfhŽadfadh na tuairim’ sin a bheith ‡ roinnt ar na beala’ seo a leanas:

              seisiœin, ‡it a ndŽanann rannph‡irtithe cur s’os agus anail’s ar chuir chuige i leith ceisteanna eiticiœla in ‡iteanna is i gc‡sanna ‡irithe, arbh Ž is cusp—ir leis       dea-chleachtais a aimsiœ;

              f—raim, ‡it a ndŽantar plŽ agus anail’s ar ch‡s-staidŽir;

              daoine i mbun comhr‡ ag aon bhord agus iad ag dŽanamh plŽ ar chreatlacha difriœla fealsœnachta a dÕfhŽadfadh gn’omh eiticiœil de chuid an WAC a threorœ;

              beala’ agus topaic’ eile.

 

 

 

An Teachtaireacht a Chur in Iœl – An tSeand‡la’ocht a Mh’niœ

Marcia de Almeida (Sociedade de Arqueologia Brasileira)

Anne Pyburn (Ollscoil Indiana)

 

Coimriœ

Tr’d an tseand‡la’ocht, nasctar an seansaol le saol na linne seo, agus nasctar daoine, leis, — rŽigiœin Žagsœla a bhfuil comhoidhreacht acu, mar aon le daoine timpeall an domhain a dÕfhulaing cos ar bolg. Nasctar an t-acadamh leis an bpobal agus an eacnama’ocht leis an bpolait’. Lena chois sin, nasctar an eola’ocht leis an daonnachas ag an leibhŽal is bunœsa’ tr’d an tseand‡la’ocht.

Cos‡in chumars‡ide is ea na naisc sin ar fad, agus t‡ deiseanna ag gabh‡il le gach ceann acu do sheand‡laithe agus d'oibrithe oidhreachta foghlaim —nar tharla san am a ghabh tharainn, agus nithe a bhaineann leis an Žagsœlacht a mhœineadh, oibriœ ar son an cheartais sh—isialta, deiseanna eacnama’ochta a chruthœ, daoine a spreagadh chun caomhnaithe, agus a bheith gn’omhach i gcœrsa’ polait’ochta. Is Ž Òan teachtaireachtÓ an phr’omhcheist: c‡ bhfios do dhaoine gairmiœla cŽ na gnŽithe d‡ gcuid taighde agus cleachtais a chuireann eolas t‡bhachtach ‡isiœil ar f‡il sa chŽad ch‡s de, n—, ina choinne sin, at‡ ina œdar m—r clœmhillte a bhfŽadfadh steirŽit’opa’ Žir’ as? Conas is fŽidir leo teacht ar an eolas at‡ uathu le cinnt’ eolasacha a dhŽanamh faoi ghafacht eiticiœil?

Is Ž topaic an tŽama seo Òan teachtaireacht a chur in iœlÓ, chomh fada is a bhaineann leis na cine‡lacha sin teachtaireachta’ ar fad. Is Žard a theasta’onn i dtaca le cumars‡id, smaointe a roinnt le chŽile. N’ fŽidir dul i muin’n shaoithiœlacht lucht na hacadœlachta go huile is go hioml‡n: mœinteoireacht mhaith a bhainfidh tortha’ amach.  N’ rud ’ an mhœinteoireacht a dhŽanann duine amh‡in n— grœpa amh‡in ar son, n— le haghaidh grœpa eile. N’ m—r comhoibriœ a bheith i gceist lŽi. Is cine‡l cumars‡ide ’ an mhœinteoireacht; pr—iseas is ea ’ a mbaineann dial—g lŽi. Thar rud ar bith eile, is rud ’ an mhœinteoireacht a chaithfidh daoine a dhŽanamh i dteannta a chŽile.

DŽanfar plŽ i dtaca leis an tŽama seo ar theachtaireachta’ na m—rmhe‡n, ar an seomra ranga, taighde pobalbhunaithe, agus taispe‡ntais phoibl’ agus imeachta’. T‡ baint nach beag ag smaoineamh seo na dteachtaireachta’ agus chumars‡id smaointe le go leor tŽama’ eile de chuid na Comhdh‡la seo, agus t‡ sœil againn gur tŽama Ž a thabharfaidh daoine Žagsœla le chŽile chun d’osp—ireachta, cuma cŽn tuairim n— peirspict’ocht at‡ acu i leith na seand‡la’ochta.

 

Cl‡ir Turas—ireacht Oidhreachta

Gerard Corsane (Ollscoil Newcastle upon Tyne, Scoil na nEala’on agus na gCultœr)

Lyn Leader-Elliott (Ollscoil Flinders na hAstr‡ile Theas)

Kelly Dixon (Ollscoil Montana, Roinn na hAintraipeola’ochta)

Cornelius Holtorf (Ollscoil Lund, Institiœid na seand‡la’ochta agus seandachta’ stairiœla)

 

Coimriœ

Sa tŽama seo, dŽanfar scrœdœ ar na beala’ inar fŽidir prionsabail na turas—ireachta inmharthana — thaobh cultœir de a nascadh le prionsabail œd na bainist’ochta agus an chiallaithe oidhreachta.

Glactar leis go bhfuil idir luachanna dobhraite agus luachanna braite i gceist le hoidhreacht. Molaimid d—ibh siœd a roinneann a gcuid tuairim’ linn aigne oscailte a bheith acu i leith an ruda is oidhreacht chultœrtha ann, agus breithniœ uirthi i nd‡il leis na timpeallachta’ n‡dœrtha as ar eascair s’. DŽanfar plŽ ar th’rdhreacha cultœrtha, ceangal mothœch‡nach agus spiorad‡lta an duine lena dhœiche fŽin, mar aon le l‡ithre‡in, bailiœch‡in, cleachtas agus feidhm’ocht chultœrtha faoi leith.

Is ioma’ cairt agus treoirl’ne idirn‡isiœnta at‡ leagtha s’os a bhfuil creatlacha mœnlaithe orthu i gcomhair na turas—ireachta cultœrtha agus oidhreachta, d‡la iad sin at‡ ann le haghaidh turas—ireacht inmharthana, turas—ireacht dhœchasach agus Žiceathuras—ireacht. Is amhlaidh, freisin, at‡ treoirl’nte ann le haghaidh aitheantas, bainist’ocht, cur i l‡thair agus ciallœ cultœrtha agus oidhreachta n‡dœrtha. Ba mhaith linn breithniœ go gŽar ar na treoirl’nte sin, agus sampla’ a fh‡il de na beala’ ina bhfuil siad ‡ gcur i bhfeidhm i bpobail Žagsœla agus i gcomhthŽacsanna difriœla cultœrtha. Sa bhreis air sin, t‡ taith’ agus saineolas tugtha leo ag lucht bainist’ochta na hoidhreachta i rŽims’ na turas—ireachta agus an taighde araon, mar gheall ar 'acmhainn' na seand‡la’ochta.   Ar a shon sin, t‡ iniœchadh ar bun ag seand‡laithe maidir le stair na siamsa’ochta, mar a bhfuil bŽim ar th‡bhacht sh—isialta caitheamh aimsire le himeacht aimsire, mar aon le cœrsa’ polait’ochta agus eitice na siamsa’ochta san am a caitheadh agus sa l‡ at‡ inniu ann, i dtreo is go dtuigfear gur mhinic n‡r bhain ach daoine ‡irithe taitneamh aisti agus agus nach i gc—na’ a thaitin s’ le gach aon duine.

Ceist achrannach Ž daonlathœ cinnteoireachta i dtionscadail turas—ireacht oidhreachta i gcuid mhaith t’ortha, go h‡irithe sna t’ortha sin a bhfuil neamhchothroime cumhachta iontu idir na pobail —stacha agus tionscal na turas—ireachta. B’mid sa t—ir ar thionscadail eiseaml‡ireacha ina mb’onn pr—iseas ‡ n-idirbheartœ agus ‡ bhforbairt le tortha’ a rachaidh chun tairbhe pobal agus p‡irtithe leasmhara tr‡cht‡la a bhaint amach. B’mid sa t—ir, leis, ar thionscadail ina dtugtar ugach do dhaoine scœdœ idirdhiscipl’neach a dhŽanamh ar ch—nascadh na siamsa’ochta agus na seand‡la’ochta, agus ina ndŽantar taiscŽaladh ar sheandacht choincheap na turas—ireachta cultœrtha laistigh de chomhthŽacs domhanda.

Ar na ceisteanna a phlŽifear a bhaineann leis an tŽama seo, t‡:

              òinŽireacht, œdaracht, agus comhph‡irt’ochta’ comhoibr’ocha

              An g‡ at‡ le hearra’ agus pr—isis turas—ireacht oidhreachta a chur in oiriœint do riachtanais lucht a nd’rithe (marga’).  

              Seand‡la’ocht, ciallœ eiticiœil agus gafachta, eispŽireas cuairteoir’

              òinŽireacht agus daonlathœ phr—isis fhorbairt, mharga’ocht, agus dh‡ileach‡in an earra turas—ireachta oidhreachta. 

              Prionsabail agus pr—tacail idirn‡isiœnta, cairteacha agus dearbhuithe: intinn’ agus gaisc’

              Turas—ireacht inmharthana – tosca cultœrtha agus s—isialta a chomhth‡thœ

              Seand‡la’ocht, Siamsa’ocht, agus Turas—ireacht Oidhreachta

              Br—d/spiorad dœiche a aithint, a chur i l‡thair agus a mh’niœ do thuras—ir’/chuairteoir’

 

Seand‡la’ochta’ Dœchasacha:  Dœshl‡in Nua

Sally Brockwell (Ollscoil N‡isiœnta na hAstr‡ile, Roinn na Seand‡la’ochta agus na Staire N‡dœrtha, Scoil Taighde StaidŽar an AigŽin Chiœin agus na hçise)

Anna KŠllŽn (Ollscoil Stockholm)

Sally Brockwell (Ollscoil N‡isiœnta na hAstr‡ile, Roinn na Seand‡la’ochta agus na Staire N‡dœrtha, Scoil Taighde StaidŽar an AigŽin Chiœin agus na hçise)

Rasmi Shoocongdej (Ollscoil Silpakorn)

Dawn Casey (Mœsaem Iarthar na hAstr‡ile)

 

Coimriœ

Samhla’tear an tSeand‡la’ocht Dhœchasach go m—r leis an WAC sa l‡ at‡ inniu ann. Tr’ chur chun cinn gn’omhach cheisteanna dœchasacha na seand‡la’ochta, t‡ an WAC tar Žis cur go m—r le plŽ f’orth‡bhacht ar luachanna s—isialta agus tortha’ comhaimseartha a ghabhann le cleachtas seand‡la’ochta. Tr’d an tŽama seo a phlŽ, t‡thar ag iarraidh cur le traidisiœn sin an chur i gcoinne phoibl’ i dtaca le bainist’ocht neamhaireach seand‡la’ochta agus oidhreachta, agus d’riœ ar na ceisteanna Žagsœla a bhaineann leis an tSeand‡la’ocht dhœchasach sa bhliain 2008. 

An tseand‡la’ocht dhœchasach is bunœs le daoine a chur ag caint le chŽile faoi eitic’ agus peirspict’ochta’ domhanda ar bhainist’ocht na hoidhreachta, toisc an bhŽim a chuirtear ar thois’ s—isialta na seand‡la’ochta ann. Ina dhiaidh sin fŽin, ‡fach, dÕfhŽadfa’ a ‡iteamh gurbh ’ ba chœis le plŽ f—dœil den uile chine‡l ar sheand‡la’ocht mhaith (dhœchasach) agus drochsheand‡la’ocht (n‡isiœnach/impiriœlach) a chur ar bun, rud a dÕfh‡g go bhfuiltear ag baint œs‡ide as an tŽarma ÔDœchasachÕ anois le bŽasa i dtreo is go gcinnteofar cleachtas eiticiœil seand‡la’ochta n— 'dea-chleachtas' seand‡la’ochta go bunœsach. De bharr plŽ a rinneadh le deireanas ar aisdœichiœ, œinŽireacht oidhreachta, agus bainist’ocht acmhainn’ cultœrtha agus n‡dœrtha, t‡ gŽarscrœdœ ‡ dhŽanamh anois ar na cine‡lacha sin plŽ ar sheand‡la’ocht mhaith agus drochsheand‡la’ocht, mar dhea, rud a fh‡gann go dtugtar chun solais na bunt‡ist’ a ghabhann le dul os cionn na gcatag—ir’ plŽ œd ar sheand‡la’ochta’ Dœchasacha. 

T‡ f‡ilte roimh ch‡ch molta’ le haghaidh seisiœn agus p‡ipŽar a chur faoin‡r mbr‡id, ‡it a mbeifear ag dul i ngleic le ceisteanna a dÕfhŽadfadh a bheith bainteach leis an tseand‡la’ocht Dhœchasach, agus go h‡irithe, na ceisteanna œd ar ‡bhar machnaimh iad maidir le treonna a glacadh le dŽana’ — thaobh bainist’ocht taighde agus oidhreachta de.  Is Ž an aidhm at‡ ann plŽ br’omhar consp—ideach a chothœ, arb Ž a bheas mar thoradh air go spreagfar smaointeoireacht chruthaitheach i rŽimse na seand‡la’ochta go h‡itiœil agus ar fud an domhain mh—ir.

 

 

 

Caidreamh Colla’, Teagmh‡lacha Iarchoil’neacha: Seand‡la’ochta’ Impireachta agus Colla’ochta

Barbara Voss (Ollscoil Stanford, Roinn na Seand‡la’ochta)

Eleanor Casella (Ollscoil Manchester, Scoil na nEala’on, na Staire, agus na gCultœr)

 

Coimriœ

Is Ž is cusp—ir leis an tionscadal seo daoine a spreagadh chun cainte agus chun taighde ar cheisteanna a bhaineann le colla’ocht i rŽimse sheand‡la’ocht an choil’neachais. T‡ claonadh ann gan m—r‡n cainte a dhŽanamh ar chœrsa’ colla’ochta agus staidŽar seand‡la’ochta ‡ dhŽanamh ar an gcoil’neachas agus ar shochaithe coil’neacha, coil’nithe n— iarchoil’neacha, cŽ gur thuig comhghleacaithe discipl’n’ eile le fada an l‡ go raibh r—l l‡rnach ag polait’ocht na colla’ochta agus ag teagmh‡il cholla’ochta maidir le tionscadail impireachta agus an seasamh a ghlac pobail ‡itiœla i leith na dtionscadal sin.  T‡ f‡ilte roimh rannph‡irtithe (ath)scrœdœ agus (ath)s(h)amhlœ a dhŽanamh ar thaighde seand‡la’ochta at‡ dŽanta go nuige seo i dtreo is go rachfar i ngleic leis an tost at‡ ann i dtaca le cœrsa’ colla’ochta i rŽimse sheand‡la’ocht na haimsire caite agus an lae inniu.   CŽn mhaitheas dœinn an bhŽim a chuirtear ar ‡it, ar chultœr abhrais agus ar chur i l‡thair sa seand‡la’ocht i nd‡il le staidŽar a dhŽanamh ar cheist na colla’ochta agus an choil’neachais? Conas a chuireann teoiric’ maidir le h‡bharthacht, t’rdhreach agus cur i l‡thair peirspict’ochta’ nua ar f‡il ar theoirc na hŽagsœlachta gnŽasa’ agus ar theoiric an iarchoil’neachais?

 

 

Ceisteanna sa tSeand‡la’ocht Stairiœil

James Delle (Ollscoil Kutztown)

Charles Orser (Mœsaem Nua-Eabhrac)

Tadhg O'Keeffe (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Pedro Funari (Ollscoil Campinas, An Bhrasa’l)

 

Coimriœ

Tar Žis blianta fada dÕfhaill’ ar an tseand‡la’ocht, is staidŽar Ž an staidŽar seand‡la’och at‡ ar bun le cœig chŽad bliain a bhfuil beocht agus dœshl‡in ag gabh‡il leis i gcomhthŽacs na Seand‡la’ochta Domhanda. N’l aon rŽimse den discipl’n ann a bhfuil bunachar sonra’ n’os ioml‡na’ aige n‡ an tSeand‡la’ocht Stairiœil, agus n’l aon rŽimse eile ann, dar linn, at‡ chomh polaitiœil sin n— at‡ fite fuaite chomh hoscailte sin le saol na polait’ochta. Cuireann WAC6 i mBaile çtha Cliath deis iontach ar f‡il dœinn athbhreithniœ a dhŽanamh ar a cuid dul chun cinn agus plŽ a dhŽanamh ar na nithe agus modhanna is m— is c‡s leis.

Tugaimid cuireadh do chomhghleacaithe sraith seisiœn a eagrœ agus p‡irt a ghlacadh iontu le hiniœchadh a dhŽanamh ar na ceisteanna is m— a bhaineann le h‡bhar, dar le Seand‡laithe Stairiœla. Ar na ceisteanna sin, t‡ an coil’neachas agus an

t-iarchoil’neachas; caipitleachas (agus Ôcaipitleachas deireanachÕ Jameson);              nua-aimsearthacht agus iarnua-aoiseacht; sc‡la’ ‡itiœla agus domhanda fiosrœch‡in, an domhandœ, aicme agus Žagothroime, am agus teampar‡ltacht, idirthŽacsœlacht, agus ‡bharachas stairiœil.

 

Talamh agus Seand‡la’ocht

Alejandro Haber (Universidad Nacional de Catamarca, Scoil na Seand‡la’ochta)

Martin Wobst (Ollscoil Massachusetts, Roinn na hAntraipeola’ochta)

 

Coimriœ

B’onn an tseand‡la’ocht ag brath go m—r ar choincheapa a bhaineann leis an talamh.  Tugtar le tuiscint i ngach aon arg—int n— iris seand‡la’ochta, nach m—r, go bhfuil ceangal le talamh ann, agus dŽantar toimhdeana agus cuirtear coincheapa i leith talœn i bhfeidhm. N’ fhŽadfadh duine caint a dhŽanamh ar l‡ithre‡in seand‡la’ochta, ar shuirbhŽanna seand‡la’ochta, ar th’rdhreacha seand‡la’ochta, ar phatrœin lonna’ochta n‡ ar chultœir seand‡la’ochta in Žagmais na dtoimhdeana sin, ar gn‡ch leo a bheith intuigthe agus faoi cheilt go minic. Cuirtear in iœl go hoscailte, a bheag n— a mh—r, an ceangal at‡ le talamh in an-chuid teoiric’ seand‡la’ochta agus samhlacha teoirice, agus cleachta’tear an tseand‡la’ocht ar thalamh, ‡it a mb’tear ag dŽanamh suirbhŽ, ag tochailt, ag tomhas agus ag t—g‡il de l‡imh nithe a aims’tear ar an talamh. N’ hionann an coincheapœ a dhŽanann lucht an choil’neachais agus iad siœd a ndearnadh cos ar bolg orthu maidir leis an gceangal at‡ acu leis an talamh, roimh an gcoil’neachas n‡ ina dhiaidh, agus is amhlaidh ag lucht na cathrach agus lucht na tuaithe, tiarna’ agus tuath‡naigh, agus ag daoine ar den dream cŽanna iad le linn trŽimhs’ Žagsœla de stair na t’re seo. N’ hionann an caidreamh, n‡ baol air, at‡ idir na grœpa’ Žagsœla sin agus an mŽid a thugtar le tuiscint dœinn le teoiric’ agus cleachtais seand‡la’ochta. Dar le roinnt gur neach cumhachtach d’lis ’ an talamh, rud a fh‡gann go bhfuil t‡bhacht nach beag leis an gceangal at‡ acu lŽi. Is minic a bh’onn ceist na talœn ina ceist l‡rnach ag teoiric’ mhuintir Bhundœchasach agus daoine eile, murab ionann agus coincheap sheilbh na talœn. Go minic, is Ž an rud is m— a bh’onn i gceist le gluaiseachta’ s—isialta agus polait’ochta dreamanna Bundœchasacha agus/n— tuath‡nach n‡ talamh a mha’omh. Is iondœil go mb’onn t‡bhacht thar na bearta ag baint le tailte faoi leith i dtaca le fŽiniœlacht mhuintir Bhundœchasach/fŽiniœlacht pobal tr’ chŽile.

Beidh an siomp—isiam seo ina chabhair againn na dioscœrsa’ Žagsœla at‡ ann maidir le ceangal an duine le talamh i rŽimse na seand‡la’ochta a thabhairt chun solais agus a scrœdœ go gŽar. DŽanfar amhlaidh maidir le hŽagsœlacht agus saibhreas an cheangail sin, mar aon leis na beala’ ar nearta’odh ceangal den uile chine‡l leis an talamh n— ar baineadh de tr’d an tseand‡la’ocht, agus na dioscœrsa’ a dÕeascair as an mŽid sin.  Faoin tŽama seo, moltar do rannph‡irtithe siomp—isiama’ a chur ar bun, seisiœin straitŽise le haghaidh idirghn’omha’ochta’ amach anseo a eagrœ, ruda’ a phlŽ ar aon bhord, ceardlanna a chur ar bun, p‡ipŽir fritharg—na a ullmhœ, n— anail’s chriticiœil a dhŽanamh ar chleachtas seand‡laithe go dt’ seo. T‡thar ag sœil go bplŽifear na topaic’ seo a leanas:

 

              Coincheapa cultœrtha faoin talamh agus a gcomhartha’ocht ‡bharthach.

              òinŽireacht talœn: stair an choincheapa, agus na tuiscint’ Žagsœla a bhain leis i gcomhthŽacsanna rŽamhchoil’neacha, coil’neacha, agus iarchoil’neacha.

              Teoiric agus modh seand‡la’ochta i leith na Talœn agus an tionchar at‡ acu ar dhaonra’ sliochtacha.

              Cleachtais seand‡la’ochta ar thalamh.

              Meafair seand‡la’ochta faoin talamh.

              òs‡id na talœn san am a caitheadh ina acmhainn sa l‡ at‡ inniu ann. 

              An tSeand‡la’ocht ag freastal ar shochaithe gabh‡la’.

              An t’rdhreach a dh’choil’niœ. Taighde seand‡la’ochta a rinneadh le cur i gcoinne coil’neachais, coil’neachais inmhe‡naigh, agus athchoil’neachais in aimsir theoiric an iarchoil’neachais.

              CŽn f‡th gurb Ž an focal Ôt’rdhreachÕ dordfhocal na haoise seo?

              I dtreo Žagsœlachta, athrœ agus ilghnŽitheachta i rŽimse staidŽar na talœn.

              Seand‡la’ocht a bhaineann le hœs‡id ’sealdŽine na talœn.

 

 

Ag Maireacht‡il i nDomhain Oile‡nda

Paul Rainbird (Ollscoil na Breataine Bige, Roinn na Seand‡la’ochta agus na hAntraipeola’ochta)

Bernard Knapp (Ollscoil Ghlaschœ, Roinn na Seand‡la’ochta)

Ian Lilley (Ollscoil Queensland, Aonad Oile‡nach Bundœchasach agus Caolas Torres Strait)

Aidan O'Sullivan (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

 

Coimriœ

Is ioma’ cine‡l duine a chuir suim neamhghn‡ch in oile‡in; fil’, eala’ont—ir’ agus scr’bhneoir’ ina measc. Chuir oile‡in daoine ag taibhreamh ar shochaithe œt—ipeacha agus ag athshamhlœ n‡isiœn mar a bh’ – faoi mar a tharla nuair a th‡inig lucht na          n-impireachta’ ar oile‡in nua agus a ghac ceannas orthu. Is d’ol spŽise iad ag eolaithe freisin, a dhŽanann taiscŽaladh ar shaintrŽithe a gcuid fauna agus flora. N’ haon iontas Ž, mar sin, go bhfuil f‡s agus borradh faoi rŽimse na seand‡la’ochta oile‡in mar fhodhiscipl’n nu‡lach spreagœil de chuid na seand‡la’ochta. în uair go bhfuil fianaise ‡ sol‡thar acu le blianta fada mar gheall ar Žabhl—id Dharwineach agus samhlacha bithgheografacha, n’ haon iontas go raibh seand‡laithe eola’ocha meallta i dtreo staidŽar na n-oile‡n. Is amhlaidh at‡ oile‡in ina n-œdar m—r spŽise antraipeola’och freisin. TŽann sŽ sin siar go dt’ na turais taiscŽala’ochta chuig Caolas Torres agus Oile‡n na dTrobiand, gan ach pŽire a lua, i ndeireadh an naoœ haois dŽag agus tœs an fichiœ haois. Rud eile a mheall seand‡laithe i dtreo na n-oile‡n n‡ modhanna antraipeola’ocha agus modhanna eile s—isialta. DŽanann seand‡laithe oile‡in iniœchadh ar cheisteanna d‡la dearcadh daoine i leith oile‡n, t’rdhreacha agus uisc’ m‡guaird agus an œs‡id a bhaintear astu; r—l na n-oile‡n mar ‡iteanna teorannaithe i gcomhthŽacs sainfhŽiniœlachta’ s—isialta a chothœ, agus an ceangal at‡ bunaithe ag daoine laistigh dÕoile‡in - agus idir oile‡in - le pobail eile lasmuigh d’obh. Go dt’ le dŽana’, dÕfhŽachta’ ar oile‡in amhail is gur 'saotharlanna' ‡isiœla iargœlta a bh’ iontu, a bh’ ann ar mhaithe le staidŽar a dhŽanamh ar athrœ na socha’ le himeacht aimsire, ach lŽir’onn staidŽar a rinneadh le deireanas go bhfuil bŽim ‡ cur anois ar an gceangal a bh’onn ag oile‡naigh le pobail eile ar an taobh amuigh, rud a fh‡gann go bhfuil suim ‡ cothœ i dt’rdhreacha na n-oile‡n. T‡ ceantair oile‡nda go leor ann a bhfuil suim ag seand‡laithe iontu. Is iad an tAigŽan agus an Mhe‡nmhuir is m—, is d—cha, a bhfuil taighde agus foilsiœ dŽanta orthu maidir leis an gcur chuige seand‡la’ochta is ceart a ghlacadh i dtaobh oile‡n. An Mhuir Chairib, Oile‡in an Atlantaigh thuaidh (lena n-‡ir’tear an Bhreatain agus ƒire), oile‡in na hçise Thoir Theas, an AigŽin Indiaigh, agus oile‡in Chr’ocha Mheirice‡, go h‡irithe iad sin ar ch—sta thiar agus iarthuaisceart Mheirice‡ Thuaidh, mar aon le cuid mhaith oile‡n eile taobh amuigh de na rŽigiœin sin, t‡ siad seo ar fad ar cheantair ina bhfuil taighde faoi l‡nseol i l‡thair na huaire chomh maith cŽanna. Mar sin, dŽanfar taighde seand‡la’ochta at‡ ‡ dhŽanamh in oile‡in ar fud an domhain a thabhairt le chŽile faoin tŽama seo, de rŽir mar a thiocfaidh tortha’ amach. T‡ idir dhearcadh dearfach agus dearcadh diœltach i leith oile‡n. An bhfuil siad sriantach n— forleitheadach; an constaic ’ an fharraige n— an droichead cumars‡ide ’? An bhfuil difr’ocht/ar cheart go mbeadh difr’ocht idir seand‡la’ocht oile‡in agus seand‡la’ocht ch—sta? An g‡ go mbeadh fodhiscipl’n ann in aon chor?  Sa tŽama seo, molaimid do dhaoine seisiœin a eagrœ, mar a bplŽifear ceisteanna d‡ leithŽid. Ba mhian linn tŽama’ a mholadh at‡ rŽigiœnach, ach, ar a shon sin, ba mhaith linn molta’ a chloiste‡il a bhfuil malairt dearcaidh ag gabh‡il leo maidir le beatha na ndaoine at‡ ag cur fœthu ar oile‡in. Tuigimid, leis, nach g‡ gur saol an ama at‡ caite, agus Ž sin amh‡in, a phlŽif’ i seisiœin agus i bp‡ipŽir. Mar shampla, bÕfhiœ taighde a dhŽanamh ar na bagairt’ agus na deiseanna at‡ ann do n‡isiœin ar oile‡in bheaga iad i nd‡il le bainist’ocht oidhreachta, agus go h‡irithe i nd‡il le ceisteanna a bhaineann leis an athrœ aer‡ide agus athruithe eile timpeallachta. Rud eile de, samhla’tear an focal 'oile‡n' anois le hoile‡nachas, comhfhŽiniœlachta’, iargœltacht agus le domhn‡in, agus ba mhaith linn seisiœin agus p‡ipŽir, mar a ndŽanfa’ plŽ agus c’oradh ar an gceist seo i rŽimse na seand‡la’ochta.

 

Seand‡la’ocht Mhuir’ agus Faoi Uisce

Chris Underwood (Instituto Nacional de Antropolog’a y Pensamiento Latinoamericano)

Connie Kelleher (An Roinn Comhshaoil, Oidhreachta agus Rialtais çitiœil)

Matthew Russell (Seirbh’s P‡irceanna N‡isiœnta, Ionad Acmhainn’ B‡ite)

 

 Coimriœ

Nuair a smaoin’mid ar shu’omh t’reola’och na hƒireann amach — mh—r-roinn na hEorpa agus ar na traidisiœin l‡idre muir’ at‡ aici, is tr‡thœil go bhfuil tŽama ag WAC-6 a chlœda’onn gach gnŽ a bhaineann leis an bhfarraige agus na huiscebheala’ int’re, agus na teicneola’ochtai a chuir ar chumas an duine dul ar imirce agus lonnœ ar fud an domhain.

T‡ rŽimse leathan dÕ‡bhair shuime laistigh den tseand‡la’ocht mhuir’. çir’tear ar na h‡bhair sin daoine a bheith ina gc—na’ ar th’rdhreacha c—sta at‡ b‡ite anois agus œs‡id na farraige agus na n-uiscebheala’ int’re, mar gurbh iadsan go minic a spreag bunœ agus fairsingiœ lonna’ochta’.  Chuir forbairt iompar uisce agus a chomh‡bhair borradh faoi thionscail riachtanacha na hiascaireachta, an iompair agus na tr‡d‡la agus, chomh maith cŽanna, th‡inig coinbhleacht agus consp—id chuig go leor n‡isiœn —n leathnœ sin ar chumhacht uisce. 

T‡ an taca’ocht idirn‡isiœnta do spiorad Choinbhinsiœn chun Oidhreacht Chultœrtha Faoi Uisce a Chosaint UNESCO ag mŽadœ agus mar sin t‡ sŽ t‡bhachtach go dtiocfadh pobal na seand‡la’ochta faoi uisce agus muir’ le chŽile chun na dœshl‡in a bheidh roimh an discipl’n sna blianta amach romhainn a phlŽ agus sampla’ a lŽiriœ tr’ raon leathan plŽph‡ipŽar.

çireofar sa TŽama raon leathan seisiœn, ina measc, tionscadail a bhaineann le seand‡la’ocht mhuir’, mhara, c—sta agus faoi uisce agus ceisteanna a bhaineann le modheola’ocht, reachta’ocht, bainistiœ acmhainne agus seand‡la’ocht phoibl’.

 

 

FŽiniœlachta’ ‡ nDamhnœ I: Pearsanœlacht, polait’ocht agus cur i l‡thair fŽiniœlachta

Joanna BrŸck (An Col‡iste Ollscoile Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Chris Fowler (Ollscoil Newcastle)

 

 Coimriœ

Is aidhm leis an tŽama sin fŽachaint ar an gcaoi a n-œs‡ideann daoine i gcomhthŽacsanna cultœrtha Žagsœla an domhan ‡bharach chun fŽiniœlachta’ s—isialta a th—g‡il, a athrœ agus a ndœshl‡n a thabhairt. DŽanann na h‡bhair a œs‡idimid agus na beala’ ina n-œs‡idimid iad muid fŽin agus ‡r n-ionad sa domhan a shainiœ. Chomh maith leis sin, is minic a œs‡idtear air’onna ruda’ ‡bharacha i dtŽarma’ meafaracha chun cur s’os a dhŽanamh ar ghnŽithe daoine agus pobail. T‡ an cultœr ‡bharach l‡rnach mar sin chun an duine fŽin a th—g‡il agus caidreamh s—isialta a chruthœ; ar an gcaoi sin, Žasca’onn sŽ gafacht sh—isialta agus phraiticiœil leis an saol at‡ thart orainn. B’onn iarmhairt’ tromchœiseacha ar an bpr—iseas sin, ‡fach. Toisc a ÔbhuaineÕ is a bhreathna’onn an domhan ‡bharach is minic a œs‡idtear ruda’ go straitŽiseach chun ÔbuntrŽithÕ grœpa’ s—isialta faoi leith a shainmh’niœ. B’onn fŽiniœlacht iomlaoideach, d’omuan agus tugtha don chom—rtasacht chomh maith, ‡fach, agus dÕfhŽadfadh an bhr’ a thugtar le ruda’ d’osp—ireacht ghŽar a tharraingt.

Is ioma’ sin bealach ina n-œs‡idtear an domhan ‡bharach ar mhaithe le fŽiniœlacht a chruthœ — orn‡id’ colainne go leasuithe ar na scŽalta a ins’tear faoi airnŽis’ oidhreacha, — ailtireacht reiligiœnach go h’oc—in d‡la Dhealg na Teamhrach a œs‡id chun idŽ-eola’ochta’ n‡isiœnacha a chruthœ.   Go deimhin, is fada na beala’ Žagsœla ina bhfuil fŽiniœlacht sh—isialta agus chultœrtha neadaithe sa domhan ‡bharach agus ‡ cur i l‡thair tr’d ‡ fhiosrœ ag seand‡laithe. î chur chuige an chultœir-na staire ag tœs an fhichiœ haois tr’ na d’osp—ireachta’ leanœnacha maidir le cearta maoin chultœrtha, t‡ taighde ar an gcaoi a dtarraing’onn daoine an domhan ‡bharach isteach sa phlŽ ar fhŽiniœlacht f—s ar cheann de na tairbh’ is m— a rinne an discipl’n sÕagainne do na daonnachta’ agus na heola’ochta’ s—isialta.

Tugtar cuireadh do sheisiœin an gaol idir fŽiniœlachta’ agus ruda’ ‡bharacha a scrœdœ – ar a n-‡ir’tear an cholainn, t’rdhreacha, ailtireacht, earra’ agus substaint’ n‡dœrtha. DÕfhŽadfadh seisiœin aghaidh a thabhairt ar r—l ruda’ ‡bharacha i gcruthœ, mar shampla:

              FŽiniœlachta’ a bh’onn aitheanta ag gnŽas agus inscne

              FŽiniœlachta’ aoisghrœpa’ agus glœine

              FŽiniœlachta’ pearsanta

              FŽiniœlachta’ fine agus teaghlaigh

              FŽiniœlachta’ eitneacha agus cultœrtha

              FŽiniœlachta’ agus grœpa’ polaitiœla

              FŽiniœlachta’ reiligiœnacha agus spiorad‡lta

              FŽiniœlachta’ daonna (vis ˆ vis neacha neamhdhaonna, etc.)

Faoin tŽama seo, fŽadfar an chaoi a ndearnadh ‡bharach fŽiniœlachta’ tr’ chleachtais agus imeachta’ sonracha, agus an r—l a bh’ ag cultœr ‡bharach i gcothabh‡il agus in athrœ fŽiniœlachta’ thar am a scrœdœ. FŽadfar staidŽir a bhaineann le haon trŽimhse den stair go dt’ an l‡ inniu fŽin agus in aon chuid den domhan a chur san ‡ireamh ag seisiœin agus ba ch—ir iad a chur i l‡thair i gcomhthŽacs tŽamach compar‡ideach.

 

 

 

FŽiniœlachta’ ‡ nDamhnœ II: çbhair, teicn’c’, cleachtas

Joanna BrŸck (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Chris Fowler (Ollscoil Newcastle)

 

Coimriœ

Is aidhm leis an tŽama sin fŽachaint ar an gcaoi a n-œs‡ideann daoine i gcomhthŽacsanna cultœrtha Žagsœla an domhan ‡bharach chun fŽiniœlachta’ s—isialta a th—g‡il, a athrœ agus a ndœshl‡n a thabhairt. DŽanann na h‡bhair a œs‡idimid agus na beala’ ina n-œs‡idimid iad muid fŽin agus ‡r n-ionad sa domhan a shainiœ. Chomh maith leis sin, is minic a œs‡idtear air’onna ruda’ ‡bharacha i dtŽarma’ meafaracha chun cur s’os a dhŽanamh ar ghnŽithe daoine agus pobail. T‡ an cultœr ‡bharach l‡rnach mar sin chun an duine fŽin a th—g‡il agus caidreamh s—isialta a chruthœ; ar an gcaoi sin, Žasca’onn sŽ gafacht sh—isialta agus phraiticiœil leis an saol at‡ thart orainn. B’onn iarmhairt’ tromchœiseacha ar an bpr—iseas sin, ‡fach. Toisc a ÔbhuaineÕ is a bhreathna’onn an domhan ‡bharach is minic a œs‡idtear ruda’ go straitŽiseach chun ÔbuntrŽithÕ grœpa’ s—isialta faoi leith a shainmh’niœ. B’onn fŽiniœlacht iomlaoideach, d’omuan agus tugtha don chom—rtasacht chomh maith, ‡fach, agus dÕfhŽadfadh an bhr’ a thugtar le ruda’ d’osp—ireacht ghŽar a tharraingt.

Is ioma’ sin bealach ina n-œs‡idtear an domhan ‡bharach ar mhaithe le fŽiniœlacht a chruthœ — orn‡id’ colainne go leasuithe ar na scŽalta a ins’tear faoi airnŽis’ oidhreacha, — ailtireacht reiligiœnach go h’oc—in d‡la Dhealg na Teamhrach a œs‡id chun idŽ-eola’ochta’ n‡isiœnacha a chruthœ.   Go deimhin, is fada na beala’ Žagsœla ina bhfuil fŽiniœlacht sh—isialta agus chultœrtha neadaithe sa domhan ‡bharach agus ‡ cur i l‡thair tr’d ‡ fhiosrœ ag seand‡laithe. î chur chuige an chultœir-na staire ag tœs an fhichiœ haois tr’ na d’osp—ireachta’ leanœnacha maidir le cearta maoin chultœrtha, t‡ taighde ar an gcaoi a dtarraing’onn daoine an domhan ‡bharach isteach sa phlŽ ar fhŽiniœlacht f—s ar cheann de na tairbh’ is m— a rinne an discipl’n sÕagainne do na daonnachta’ agus na heola’ochta’ s—isialta.

Tugtar cuireadh do sheisiœin an gaol idir fŽiniœlachta’ agus ruda’ ‡bharacha a scrœdœ – ar a n-‡ir’tear an cholainn, t’rdhreacha, ailtireacht, earra’ agus substaint’ n‡dœrtha. DÕfhŽadfadh seisiœin aghaidh a thabhairt ar r—l ruda’ ‡bharacha i gcruthœ, mar shampla:

              FŽiniœlachta’ a bh’onn aitheanta ag gnŽas agus inscne

              FŽiniœlachta’ aoisghrœpa’ agus glœine

              FŽiniœlachta’ pearsanta

              FŽiniœlachta’ fine agus teaghlaigh

              FŽiniœlachta’ eitneacha agus cultœrtha

              FŽiniœlachta’ agus grœpa’ polaitiœla

              FŽiniœlachta’ reiligiœnacha agus spiorad‡lta

              FŽiniœlachta’ daonna (vis ˆ vis neacha neamhdhaonna, etc.)

Faoin tŽama seo, fŽadfar an chaoi a ndearnadh ‡bharach fŽiniœlachta’ tr’ chleachtais agus imeachta’ sonracha, agus an r—l a bh’ ag cultœr ‡bharach i gcothabh‡il agus in athrœ fŽiniœlachta’ thar am a scrœdœ. FŽadfar staidŽir a bhaineann le haon trŽimhse den stair go dt’ an l‡ inniu fŽin agus in aon chuid den domhan a chur san ‡ireamh ag seisiœin agus ba ch—ir iad a chur i l‡thair i gcomhthŽacs tŽamach compar‡ideach.

 

 

 

Cuimhne, Seand‡la’ocht, agus Traidisiœin BhŽil

Tim Denham (Ollscoil Monash)

Eleanor Casella (Ollscoil Mhanchain, Scoil na nEala’on, na Staire, agus na gCultœr)

 

Coimriœ

Is ‡bhar bisiœil fiosrœch‡in ’ an chuimhne i ndiscipl’n’ go leor, ar a n-‡ir’tear seand‡la’ocht, rud a fh‡gann lŽirmheast—ir’ ag caint ar Ôthionscal' n— ar ÔborradhÕ cuimhne. Ba leis an duine aonair cuimhne tr‡th, ach anois t‡ tr‡cht ar chuimhne sh—isialta n— choiteann, a gceaptar r—l l‡rnach a bheith aici maidir le comhfhiosacht stairiœil agus fŽiniœlachta’ grœpa’ a chruthœ. T‡ an-t—ir acusan at‡ m’sh‡sta le teoiric an chianfhiosrœch‡in stairiœil oibiachtœil ar an mbŽim a chuirtear ar roghnœ gn’omhach agus t—g‡il cuimhne san am i l‡thair. Bhain go leor den taighde le hacmhainn na cuimhne œdar‡s na hinsinte m—ire a dh’chobhsœ agus beala’ ceannasacha leis an stair a thuiscint a chur tr’na chŽile. Sa tseand‡la’ocht, bh’ na forbairt’ sin suntasach i gcomhthŽacsanna iarchoil’neacha agus sa tseand‡la’ocht dhœchasach. Ach t‡ treochta’ d‡ rŽir san Eoraip, ‡it a mbreathna’tear ar an stair bhŽil agus an chuimhne sh—isialta mar bheala’ chun rochtain a fh‡il ar an gcultœr dœchasach agus tuiscint’ ’ochtar‡nacha ar an am at‡ thart.

PlŽifidh an tŽama seo an gaol idir cuimhne, traidisiœn bŽil agus seand‡la’ocht. Ceist’onn sŽ coincheapa na cuimhne agus na staire bŽil, agus plŽann sŽ a ngaol le foins’ scr’ofa agus m—r-insint’ stairiœla. PlŽifidh seisiœin raon ceisteanna:

              CŽn chaoi ar ch—ir dœinn breathnœ ar an traidisiœn bŽil agus an chuimhne sh—isialta? Nuair a aithn’mid a shuntasa’ agus at‡ siad, cŽn chaoi a seachn—imid iad a oibiachtœ agus a r—m‡nsa’ocht?

              An bhfuil dŽscaradh f—s idir stair bhŽil/cuimhne sh—isialta agus stair agus m‡ t‡ cŽn tionchar at‡ aige ar ‡r dtuiscint’ ar an am at‡ caite? CŽn chaoi a ndŽile‡lfaimid leis an trasnœ idir stair scr’ofa agus cuimhne bhŽil?

              CŽ chomh fada agus a bh’onn cuimhne sh—isialta d’chosœil, suite agus ilroinnte agus cŽn chaoi a dtagann insint’ eile chun cinn agus a maireann siad? An bhfŽadfadh staidŽar na cuimhne agus na dtraidisiœn bŽil cur le hilghuthachas agus cŽn chaoi a bhfŽadfadh sŽ dœshl‡n na ndioscœrsa’ coil’neacha ceannais agus fiœ amh‡in dioscœrsa’ iarchoil’neacha a thabhairt?

              CŽn r—l a bh’onn ag iarsma’ seand‡la’ochta maidir le stair bhŽil agus cuimhne sh—isialta a th‡irgeadh? CŽard iad Òfrapa’ eile na cuimhne" - tŽacsanna, ’omh‡nna, miotais, agus ‡iteanna?

              CŽn chaoi a mb’onn baint ag traidisiœin bhŽil agus cuimhne sh—isialta le m—rtas ‡ite a chruthœ? CŽard iad na pr—isis a bh’onn i gceist le damhnœ na cuimhne?

              CŽn mŽid tionchair a bh’ ag an aird ar an traidisiœn bŽil ar fhiosrœch‡n seand‡la’ochta agus cŽn r—l a bh’onn ag an gcuimhne sa discipl’n agus i stair dhiscipl’neach a chumadh?

              Ar deireadh, cŽard iad na himpleachta’ maidir leis an gcaoi a ndŽantar an tseand‡la’ocht a chleachtadh, an stair a chur i l‡thair agus ‡iteanna oidhreachta a bhainistiœ?

T‡ sc—ip sa tŽama don domhan uile. F‡ilt’mid roimh ‡bhair ar thopaic’ Žagsœla, ar a n-‡ir’tear:

              seand‡la’ocht dhœchasach agus traidisiœn bŽil; eitnisheand‡la’ocht agus traidisiœn bŽil;

              misin agus scŽalta misin; traidisiœn bŽil an lucht oibre agus cuimhne sh—isialta na hoibre;

              seand‡la’ocht l‡ithreacha cogaidh agus traidisiœn bŽil;

              r—l an traidisiœin bhŽil agus na cuimhne i bpobail inimirceacha agus diasp—ra;

              traidisiœn bŽil agus cuimhne laistigh de dhiscipl’n na seand‡la’ochta.

 

 

 

Imirce agus Gluaiseacht

Luiz Oosterbeek (Instituto Politecnico de Tomar)

Thomas Kador (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Tadhg O'Keeffe (An Col‡iste Ollscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Susanne Hakenbeck (Ollscoil Cambridge, Institute McDonald um Thaighde Seand‡la’ochta)

Coimriœ

Is rud l‡rnach Ž an ghluaiseacht don chine daonna agus mar sin, baineann sŽ go m—r len‡r saol laethœil.  N’ fhŽadfa’ an saol a shamhlœ gan an ghluaiseacht, n’ mhairfimis ar nd—igh.  Tagann gluaiseacht i gceist ar go leor sc‡la’ difriœla, ‡fach, idir sc‡la’ sealadacha agus sc‡la’ sp‡sœla; —n gcomaitŽireacht laethœil go dt’ an turas fadachair agus —n tsiœl—id bheag aonair go dt’ an ollimirce. CŽ go raibh scŽalta imirce l‡rnach le fada i m’nithe ar athrœ s—isialta ar go leor traidisiœin seand‡la’ochta ar fud na cruinne agus gurb iad is cœis le d’osp—ireacht chorraithe go minic, dealra’onn sŽ nach bhfuair gluaiseacht ’ fŽin m—r‡n aird fhollasach seand‡la’ochta. T‡ sŽ seo ann in ainneoin nach fŽidir le himirce a bheith ann gan gluaiseacht shuntasach daoine.

Chuir teacht chun cinn anail’s’ nua-aimseartha eola’ochta sa tseand‡la’ocht gnŽithe œra len‡r dtuiscint ar na pr—isis a bh’onn i gceist i ngluaiseachta’ daoine a chuaigh romhainn, agus t‡ fŽidearthacht nua tugtha dœinn chun iad a fhiosrœ.  Mar shampla, chabhraigh staidŽar ar DNA miteacoindreach agus ar Y-chr—mas—im go ndŽanfa’ scŽalta imirce m—rsc‡la, a raibh t—ir orthu, a th‡irgeadh, go h‡irithe mar go mbaineann na tacair sonra’ go d’reach le daonra’ sa l‡ at‡ inniu ann.  Ar an taobh eile, tagann creatanail’s iseat—ip sheasmhach – go h‡irithe ar strointiam agus ar luaidhe – f—cas a bheith ar na turais a dhŽanann daoine ‡irithe le linn a saolrŽ agus œs‡idtear ’ chun ciall a bhaint as patrœin ph—sta agus imirce a dÕfhŽadfadh a bheadh ann.  Mar sin, thug cur chuige mar sin spreagradh nua chun athscrœdœ a dhŽanamh ar fhianaise ar ghluaiseacht agus ar imirce a tharla roimhe seo ag gach leibhŽal agus sc‡la.

Tabharfaidh an tŽama seo seisiœin le chŽile a dh’r’onn ar ghnŽithe Žagsœla den ghluaiseacht — thaobh peirspict’ochta’ mionsc‡la turais aonair go dt’ timthriallta gluaiseachta sŽasœracha agus imirc’ ina bhfuil f—cas leathan t’reola’och. Leagfaidh na seisiœin bŽim ar mhŽid croineola’och staidŽir na gluaiseachta agus na himirce maidir le seand‡la’ocht agus antraipeola’ocht nua-aimseartha, ina ndŽanfar breithniœ ar imirc’ na homainide is luaithe ar fud na hAfraice agus isteach go dt’ an Eor‡ise mar aon le peirspict’ochta’ stairiœla agus comhaimseartha ar ghluaiseachta’ agus imirc’ mionsc‡la araon.  Tr’d na h‡bhair agus an cur chuige do-‡irithe seo a thabhairt le chŽile faoi aon tŽama amh‡in, d’reoimid aird ar an dlœthnasc idir na gnŽithe agus sc‡la’ Žagsœla gluaiseachta agus imirce nach ndearnadh fiosrœ ioml‡n orthu go dt’ seo.

 

 

Ag Gluaiseacht Taobh Amuigh den BhŽile: Eacnama’ocht agus Polait’ocht na For‡iste Pobail

Jill Jensen (Oifig Bainist’ochta Talœn, Nevada, Oifig Saothair Allamuigh Elko)

William "Bill" Fawcett (Oifig Bainist’ochta Talœn, Nevada, Oifig Saothair Allamuigh Elko)

Alejandra Korstanje (Ollscoil N‡isiœnta Tucum‡n)

Coimriœ

Baineann for‡iste pobail leis an domhan m—r agus le stair an duine. CŽ go ndealr—dh sŽ go bhfuil claonadh cothaithe leis an toradh l‡ithreach inbhraite ar imeachta’ for‡iste, b’onn costais agus tairbh’ m—ra s—isialta, polait’ochta, eacnama’ochta agus pearsanta le rannph‡irteachas den s—rt sin. Mar aon leis sin, t‡ r—il th‡bhachtacha in imeachta’ for‡iste pobail i bhfoirmiœ, i gcothabh‡il agus i ndŽile‡il le fŽiniœlachta’ s—isialta agus pearsanta. Tugtar dœshl‡n do rialacha s—isialta maidir le roinnt lucht saothair de rŽir gnŽis, inscne, agus aoise agus dŽantar iad a athmh’niœ i gcomhthŽacs imeachta’ for‡iste pobail.  D’r’onn p‡irtithe lasmuigh/ionsaitheacha ar imeachta’ den s—rt sin go minic chun dœshaothrœ/sealbhœ a dhŽanamh.

Tugann an tŽama seo peirspict’ocht dhomhanda seand‡la’ochta do na fadhbanna a tharla’onn de bharr for‡iste pobail. Leagtar bŽim sa tŽama ar phobaldachas ina mb’onn bia i gceist, mar sin, cuirtear s’os go leathan ar Òfor‡isteÓ anseo agus ‡ir’tear cleachtais ag sochaithe fiaga’-cnuasaitheora, gairneora, talmha’, agus tionsclaithe. Is Ž an aidhm at‡ againn an tŽama a struchtœrœ chun go n-Žireodh le gach seisiœn creat a chur le chŽile chun tuiscint a bheith againn ar fheinimŽan an fhor‡iste pobail. DÕfhŽadfadh na nithe seo a leanas a bheith sna seisiœin bheartaithe: 1) Pobaldachas, Iarracht Grœpa, agus Fiontair Teaghlaigh: Impleachta’ sainmh’nithe agus an difr’ocht a aithint maidir leis an taifead seand‡la’ochta, 2) ƒagsœlachta’ i bhFor‡iste Pobail, 3) R—l çiseanna agus Teicneola’ochta’, 4) Spreagtha’ agus Iarmhairt’ Rannph‡irteachais, agus 5) Peirspict’ochta’ Dœchasacha ar Th‡tal Seand‡la’ochta.

Ag brath ar leasanna agus cumais na rannph‡irtithe, ‡ir’tear l‡ithreoireachta’ traidisiœnta, p—staeir, d’osp—ireachta’ painŽil, d’osp—ireachta’ grœpa’ bunaithe ar chur i l‡thair leictreonach p‡ipŽar, n— measc‡n de na form‡id’ sin.

Tabhair cuairt ar an l‡ithre‡n grŽas‡in tŽama >>

 

 

çr bPl‡inŽad ag Athrœ:  Timpeallachta’ Daonna an Lae InnŽ i gComhthŽacsanna an Lae Inniu

Purity Kiura (Mœsaeim N‡isiœnta na CŽinia)

Matthew Davies (Ollscoil Oxford, Col‡iste St Hugh)

Freda Nkirote (Mœsaeim N‡isiœnta na CŽinia)

Coimriœ

T—gann an tŽama seo, mar phointe tosaigh, coincheap leathan de 'timpeallachta’ daonnaÕ, a bhfuil gnŽithe fisiciœla ('n‡dœrtha' agus 't—gtha' araon) agus gnŽithe cogna’ocha (s—isialta/cultœrtha) mar chuid d—. T‡ sŽ mar aidhm aige, fiosrœ conas a chuaigh daoine roimhe seo i ngleic leis na timpeallachta’ seo agus conas a mhœnlaigh siad iad agus, ina dhiaidh sin, conas is fŽidir staidŽar seand‡la’ochta ar thimpeallachta’ daonna roimhe seo cur len‡r dtuiscint maidir le hœs‡id talœn sa l‡ at‡ inniu ann agus le bainist’ocht comhshaoil. Go sonrach, t‡ sŽ mar aidhm aige aghaidh a thabhairt ar an r—l a dÕfhŽadfadh a bheith ag seand‡la’ocht chun tuiscint a chur ar f‡il dœinn i nd‡il le ceisteanna comhaimseartha ar dh’ghr‡dœ comhshaoil, ar choinbhleacht maidir le talamh agus acmhainn’, agus ar scŽimeanna Žifeachtœla bainist’ochta talœn.  T‡ sŽ mar aidhm aige plŽ a spreagadh ar na pr’omhthŽama’ cosœil le ÔcaomhnœÕ agus ÔinbhuanaitheachtÕ comhshaoil agus rachfar i ngleic le ceisteanna a bhaineann le hathrœ aer‡ide agus tŽamh domhanda.  Ina theannta sin, t‡ sŽ mar aidhm ag an tŽama seo, caint a spreagadh le discipl’n’ gaolmhara cosœil le t’reola’ocht fhisiceach, t’reola’ocht stairiœil, antraipeola’ocht agus eitneastair agus chun coincheapa cosœil le ÔhŽiceola’ocht stairiœilÕ agus Ôstair t’rdhreachaÕ a phlŽ.

Spreagtar raon p‡ipŽir theoiriciœla agus p‡ipŽir bunaithe ar thaighde. Go sonrach, p‡ipŽir a dh’r’onn ar r—l na seand‡la’ochta a shainiœ chun idirghn’omha’ochta’ idir daoine agus an comhshaol a thuiscint agus fŽachfar go fabhrach ar chomhth‡thœ teoiriciœil agus praiticiœil foins’ Žagsœla sonra’. Chomh maith leis sin, teasta’onn p‡ipŽir a thugann aghaidh ar cheisteanna ar fhreagracht mhor‡lta agus sh—isialta seand‡laithe, mar shampla, bunœs a thabhairt dÕŽilimh talœn n— iad a bhrŽagnœ, n— d’ghr‡dœ talœn antrapaigineach a mheas. Ina theannta sin, dŽanaimid c‡s-staidŽir seand‡la’ochta agus bunph’osa’ taighde a spreagadh a mb’onn mar aidhm acu idirghn’omha’ochta’ daonna-comhshaoil roimhe seo a athchruthœ agus ansin, na sonra’ sin a chur i gcompar‡id le himn’ comhshaoil an lae inniu.

CŽ go n-amharcann discipl’n’ cosœil le hŽiceola’ocht chultœrtha agus Žiceola’ocht Žabhl—ideach ar idirghn’omha’ochta’ daonna-comhshaoil i dtŽarma’ feidhmiœlacha agus oiriœnaithe, aithn’onn an tŽama go bhfuil g‡ rŽala’och ann peirspict’ocht n’os daonna’che a thabhairt isteach do staidŽir mar sin. Mar sin, spreagaimid p‡ipŽir a fhiosra’onn n‡dœr idirghn’omha’ochta’ daonna-comhshaoil agus a lŽir’onn na pr—isis sh—isialta/chultœrtha ina gcrutha’onn daoine a gcomhshaol tr’ sp‡sanna agus ‡iteanna a rangœ, a chatag—iriœ, a th—g‡il, a l‡imhsiœ agus tr’ luach a chur orthu. Spreagtar idir ph‡ipŽir theoiriciœla agus phraiticiœla a dhŽanann breithniœ ar cheisteanna san am a caitheadh agus ceisteanna l‡ithreacha cosœil le c—rais tionacht talœn, œinŽireacht talœn/oidhreachta, bainist’ocht raoin, coinbhleachta’ talœn sa l‡ at‡ inniu ann. Ina theannta sin, caithfear sœil go fabhrach ar ph‡ipŽir ina mbeidh breithniœ ar th’rdhreacha deasghn‡cha agus searmanacha san am a caitheadh agus an tionchar a bh’ acu ar chleachtais/Žilimh œs‡ide talœn san am at‡ thart agus sa l‡ at‡ inniu ann.

 

 

 

Daoine an Lae InnŽ, Duine an Lae Inniu: Cion Bithsheand‡la’ochta i gComhthŽacs Domhanda

Pamela Geller (Ollscoil Pennsylvania, Mœsaem Seand‡la’ochta & Antraipeola’ochta)

Alan Morris (Ollscoil Cape Town, Roinn na Bitheola’ochta Daonna)

Patrick Randolph-Quinney (Ollscoil Dundee, An tAonad Anatama’ochta agus Antraipeola’ocht Fh—irŽinseach)

Coimriœ

B’onn tionchar ag taith’ saoil an duine ar chn‡mharlach an duine i dtŽarma’ f‡is agus forbartha, cothœ, patrœin gn’omha’ochta, stair ghalair agus strus sl‡inte agus iad seach-churtha in aghaidh Žifeachta’ oidhreacht teaghlaigh agus sinsearacht. î thaobh na bithsheand‡la’ochta de, is duine uathœil gach duine, ach is fŽidir le sonra’ grœpa’ daoine go leor eolais a chur ar f‡il faoi dhaonra’ ioml‡na san am a chuaigh thart, chomh maith le creat a chur ar f‡il maidir le staidŽar daoine agus grœpa’ sa l‡ at‡ inniu ann.

Cuireann machnamh criticiœil i gcuimhne dœinn go spreagtar, go hoscailte n— go neamh-chomhfhiosach, smaointe cin’ocha, eitneal‡rnacha, agus gnŽasa’ocha i staidŽar tais’ daoine go stairiœil. D‡ rŽir sin, dœis’onn ag—id’ le dŽana’ — phobail sliochtaigh agus — scol‡ir’ b‡œla go bhfuil aistriœ idŽ-eola’och agus/n— dl’thiœil— arb iad Vermillion Accord WAC, NAGPRA na St‡t Aontaithe, ATSIHPA na hAstr‡ile, agus Grœpa Oibre Shasana ar Thais’ Daoine na tortha’ is t‡bhachta’. Ina ainneoin sin, is ceist chonsp—ideach f—s anail’s’ ar thais’ daoine, mar go mbraitear gur caint dhiceat—mach agus chontr‡rtha amh‡in at‡ ann.

Is fŽidir le staidŽar ar thais’ daoine solas a chaitheamh ar ghnŽithe t‡bhachtacha de stair saoil daoine agus daonra, stair nach fŽidir a fh‡il — fhoins’ eile. Ach, cŽn t‡bhacht at‡ le heolas a fhaigheann bithsheand‡laithe lasmuigh d‡r dtimpeallacht acadœil? An bhfuil baint n— œs‡id dh’reach ag an eolas sin sa l‡ at‡ inniu ann? CŽn tairbhe at‡ le heolas a fhaightear — thais’ daoine, n’ hamh‡in dÕeolaithe, ach do phobail sliochtaigh chomh maith? CŽn f‡th agus do cŽn duine a ndŽanaimid na ruda’ a dhŽanaimid? în mbonn sin, tugaimid dœshl‡n d—ibh siœd a roinneann a gcuid tuairim’ linn smaoineamh go haisfhillteach faoina gcuid obair bhithsheand‡la’ochta i nd‡il lena baint shochpholaitiœil leis an l‡ at‡ inniœ ann. 

Is fŽidir le rannph‡irtithe tabhairt faoi na ceisteanna sin ar roinnt beala’. Is fŽidir leo breithniœ a dhŽanamh ar an tionchar at‡ ag a dtaighde daonra a bhaineann le f‡s agus forbairt, cothœ, patrœin ghn’omha’ochta, galar, agus sl‡inte ar dhiagn—is leighis n— c—ire‡il ar dhaoine sa l‡ at‡ inniu ann.  DÕfhŽadfaid’s breithniœ a dhŽanamh ar an tionchar a bh’ ag staidŽir ar dhaonra’ roimhe seo ar dhaoine a aithint i gcomhthŽacsanna f—irŽinseacha n— olltubaiste sa l‡ at‡ inniu ann. DÕfhŽadfaid’s fiosrœ conas a chuirtear eolas in iœl don phobal i gcoitinne. N—, dÕfhŽadfadh rannph‡irtithe mionlŽiriœ a dhŽanamh ar chomhoibriœ idir taighdeoir’ agus pobail sliochtaigh.  Mar gheall gur cheart go mbeadh baint mh—r ag pobail sliochtaigh maidir le tais’ daonna a sinsear, cad iad na hathruithe at‡ feicthe againn le deich mbliana anuas i nd‡il le haisdœichiœ agus taighde eola’ochta? Nuair a dhŽantar taighde eola’ochta le hionchur sliochtach, cad iad na ceisteanna taighde a thugann na pobail seo chun cinn? Agus ‡ aithint go bhfuil startha agus taith’ Žagsœil ag pobail sliochtaigh a mhœnla’onn a gcuid peirspict’ochta’ agus mianta, conas a rachfa’ ar aghaidh le comhoibriœ amach anseo?

Cuireann WAC6 deis ar leith ar f‡il do scol‡ir’ as sŽ mh—r-roinn comhoibriœ lena chŽile ar cheisteanna m—ra domhanda. Is Ž bunaidhm an tŽama d’osp—ireacht a thosœ ar staidŽar tais’ daoine agus, mar aon leis sin, luach na staidŽar sin a lŽiriœ go soilŽir. Chun d’osp—ireacht maidir le staidŽir bithsheand‡la’ochta agus ‡r dtuiscint faoi a leathnœ, molaimid tuairim’ — rŽigiœin—an Afraic, Oirthear na hçise, an Astral‡ise—agus grœpa’ a bh’ imeallaithe go stairiœil n— a bh’ faoi ghannionada’ocht i bplŽ roimhe seo. Agus sin ‡ dhŽanamh, t‡imid ag sœil le plŽ torthœil, taitneamhach faoin gceist an-’ogair seo.

 

Seisiœin Neamhsple‡cha Shealadacha

 

An Fhoraois Bh‡ist’ mar dhŽant‡n

Huw Barton (Ollscoil Leicester)

Victor Paz (Ollscoil na nOile‡n Filip’neach)

Tim Denham (Ollscoil Monash)

Jean Kennedy (Ollscoil N‡isiœnta na hAstr‡ile)

Robin Torrence (Mœsaem na hAstr‡ile)

Coimriœ

Is Ž cusp—ir an tŽama an cl‡r a bhaineann le taighde ar stair fhadtŽarmach idirghn’omha’ochta’ daoine-foraois bh‡ist’, le pr’omhfh—cas ar leorchothaitheacht, a athshocrœ. Is iad na pr’omhthortha’ a bheidh leis an bplŽ (1) lŽiriœ n’os soilŽire a fh‡il ar cheisteanna t‡bhachtacha reatha chun idirghn’omha’ochta’ daoine-foraois bh‡ist’ a thuiscint; (2) an rud a chaithfidh a bheith ar eolas againn chun bogadh ar aghaidh; agus (3) cad iad na straitŽis’ agus modheola’ochta’ taighde is d—cha a thabharfaidh aghaidh ar na ceisteanna aitheanta agus a thabharfaidh na tortha’ is fearr dœinn amach anseo.

Le roinnt blianta anuas, t‡ taighdeoir’ ag iarraidh rian iompra’ocht an duine a aithint i dt’rdhreacha tr—paiceacha, idirghn’omha’ochta’ idir pr—isis daoine agus an n‡dœir a shoilŽiriœ agus ‡rsa’ocht ‡it’ochta agus cleachtais Žagsœla bainist’ochta agus talmha’ochta a chinntiœ. I gcomthŽacsanna Žagsœla, aithn’onn seand‡laithe agus antraipeolaithe raon tionscnaimh agus freagra’ daonna ar na fadhbanna a bhaineann le leorchothaitheacht laethœil at‡ san fhoraois thr—paiceach. T‡ sŽ casta agus deacair teacht ar rŽitigh ar na fadhbanna sin mar go dteasta’onn trasroinnt smaointe agus modheola’ochta’ — raon leathan discipl’n’ lena n-‡ir’tear seand‡la’ocht, antraipeola’ocht, luibheola’ocht, eitnealuibheola’ocht, pailŽigeografa’ocht, pailŽichl’omeola’ocht, agus gŽineola’ocht. De bharr go bhfuil raon leathan scol‡ir’ — raon leathan discipl’n’ ar fud an domhain ag teacht le chŽile, t‡thar ag sœil go mbeidh tionscadail chomhoibr’ocha taighde agus foinse smaointe nua mar thoradh air. Is ildiscipl’neach Ž ‡r gcur chuige agus f‡ilt’mid roimh iarratais — gach discipl’n agus gach modheola’ocht chun smaointe as an ngn‡ch a spreagadh ionainn agus treoracha nua taighde a aithint. Cuirimid f‡ilte roimh mholta’ nua Seisiœin laistigh den TŽama seo.

Mar chuid den tŽama seo ina bhfiosra’tear ÔAn Fhoraois Bh‡ist’ mar dhŽant‡nÕ, t‡imid ag sœil go gcuirfear sraith seisiœn ar Ôcrannad—ireacht/agrafhoraoiseachtÕ, Ôtrasghluaiseacht planda’Õ, agus Ôsaothrœ aistreachÕ ar siœl, rud a dÕfhŽadfadh leathnœ go seisiœin bhreise ag brath ar shuim agus ar l’on na ndaoine.  N’l an liosta seo eisiach agus fiosr—imid rŽims’ nua de rŽir suime.  Sna seisiœin ‡irithe seo, ba mhaith linn cur chuige difriœil chur i l‡thair a thriail ina spreagfar œdair chun a gcuid saothar scr’ofa a scapeadh roimh rŽ (2-5,000 focal). Is Ž an leagan amach a bheidh leis an gcur i l‡thair — bhŽal n‡ p‡ipŽir ÔseasamhÕ ar feadh 5-10 n—imŽad, ina ndŽantar achoimre ar na pr’omhcheisteanna. Iarrfar ar œdair plŽ a dhŽanamh ar na pr’omhcheisteanna, dar leosan, ina rŽims’ taighde fŽin, agus d’riœ ar a measann siad a theasta’onn chun cuid d‡ gcusp—ir’ pr‡inneacha taighde a rŽiteach. T‡r Žis na l‡ithreoireachta’, beidh ceardlann ag an ngrœpa ar na pr’omhcheisteanna a arda’odh.

Is Ž an aidhm a bheidh ann molta’ nithiœla a dhŽanamh maidir le sainmh’nithe agus coincheapa nua agus na cine‡lacha taighde is g‡ a dhŽanamh chun na ceisteanna a arda’tear sna p‡ipŽir a rŽiteach a aithint.

 

 

 

 

Machnamh ar Sheand‡la’ocht agus ar Pholait’ocht

Talia Shay (Ionad Ollscoile Ariel)

Victor Gonz‡lez Fern‡ndez (Researcher-Instituto Colombiano de Antropolog’a e Historia)

 

Coimriœ

Is fada an l‡ — bh’ an eola’ocht neodrach agus saor — luach‡il. Is lŽir, ‡fach, nuair a bh’onn p‡irtithe leasmhara Žagsœla ag Žileamh go bhfuil map‡lacha Žagsœla acu den am a caitheadh, gur beag acu a thŽann thar a dteorainneacha creidimh, eitneachais, cine, etc. fŽin agus a seasaimh a shonrœ go soilŽir agus go haonchiallach.

T‡ ceithre aidhm againn leis an tŽama seo:

              Ar dtœs, d’riœ ar ch‡sanna ar fud an domhain inar lŽir go bhfuil dearcadh claonta i leith na staire, ar a n-‡ir’tear, ach n’ sna h‡iteanna sin amh‡in, an Me‡noirthear agus Meirice‡ Theas;

              Sa dara h‡it, comhthŽacs an dearcaidh chlaonta sin ar an stair agus a chuid iarmhairt’ (a bh’ tromchœiseach i gceantair d‡la Mheirice‡ Theas) a fhiosrœ, agus bŽim faoi leith ar ch‡sanna ina raibh tionchar inbhraite aige ar fhŽiniœlacht na ndaoine, mar shampla, in Iosrael agus i gcr’ocha an òdar‡is Phalaist’nigh;

              Sa tr’œ h‡it, ba mhaith linn plŽ a spreagadh maidir le c—d nua eitice a fhorbairt sna rŽims’ sin a bhaineann go sonrach leis an gcaidreamh idir daoine agus a stair a fhiosrœ;

              Ar deireadh, sintŽis a chur ar f‡il a bheadh bunaithe ar chompar‡id thraschultœrtha ar na ceisteanna thuas, ar fud na gcodanna Žagsœla den domhan a plŽadh i seisiœin an tŽama.

              îs rud Ž gurb Ž aidhm an tŽama seo eolas a chur ar f‡il faoi dhifr’ochta’ agus cosœlachta’ sa chaidreamh idir seand‡la’ocht / antraipeola’ocht agus rŽimse na polait’ochta ‡itiœla, rŽigiœna’ agus n‡isiœnta, ba mhaith linn, ach go h‡irithe, seisiœin a spreagadh ar na h‡bhair seo a leanas:

              An chaoi a mbaintear œs‡id n— m’-œs‡id as eolas seand‡la’ochta sa Mhe‡noirthear, i Meirice‡ Theas, agus i gceantair eile chun cr’ocha polaitiœla

              Cœlra comhthŽacsœil thuairim’ claonta i leith na staire i gcodanna Žagsœla den domhan

              Ar ch—ir do sheand‡laithe cosc a chur le tortha’ obair eola’och a bheith ‡ n-œs‡id in aghaidh grœpa’ n— faicsean faoi leith sna limistŽir sin

              An chaoi a mb’onn tionchar ag an dearcadh claonta sin maidir leis an am a caitheadh ar fhŽiniœlacht daoine

              Peirspict’ochta’ dœchasacha ar th‡tal seand‡la’ochta i limistŽir Žagsœla

              CibŽ an bhfuil caidreamh c—mhalartach (agus c—d nua eitice ag teacht chun cinn) le sonrœ idir seand‡laithe / antraipeolaithe agus pobail dhœchasacha i limistŽir faoi leith.

 

 

Tionchar na Nu‡la’ochta

Nicki Whitehouse (Ollscoil na R’ona, BŽal Feirste, Institiœid na Seand‡la’ochta agus na PailŽ-Žiceola’ochta)

Nick Porch (Ollscoil N‡isiœnta na hAstr‡ile, Roinn na Seand‡la’ochta agus Stair an Dœlra)

Mat Prebble (Ollscoil N‡isiœnta na hAstr‡ile, Roinn na Seand‡la’ochta agus Stair an Dœlra)

Mim Bower (Ollscoil Cambridge, Institiœid McDonald um Thaighde Seand‡la’ochta)

 

Coimriœ

Nu‡la’ocht: athrœ a chrutha’onn diminsean nua sa taith’ dhaonna; tuairim’ nua ‡ n-œs‡id go rathœil

Ceapann a l‡n daoine gur sa trŽimhse — dheireadh an naoœ haois dŽag go dt’ an l‡ inniu is m— a tharla athruithe suntasacha agus nu‡la’ocht dhaonna. Ach n’ rud nua ’ an nu‡la’ocht laistigh den t’rdhreach daonna. Is smaointe nua agus an œs‡id rathœil a baineadh astu ba chœis le hathrœ agus a th—g creatlach stair ioml‡n an chine dhaonna.

FŽadann nu‡la’ocht a bheith dearfach: FŽadann gluaiseacht go t’rdhreacha fisiceacha/t’reola’ocha nua teagmh‡lacha nua le daoine agus le taith’ nua a chur ar f‡il a mb’onn tionchar acu ar fhorbairt pharaid’m’ nua, t’rdhreacha nua intinne agus cultœrtha. De bharr teicneola’ochta’ nua is fŽidir le sochaithe casta, speisialt—ireacht agus grŽas‡in dhaonna nua forbairt tr’ thr‡d‡il agus cumars‡id. Is fŽidir straitŽis’ leorchothaitheachta nua a fhorbairt tr’ bhiothra nua a œs‡id agus speicis ainmh’ agus phlanda’ a leasœ, agus feabhs—idh siad sin acmhainn cothaithe an t’rdhreacha agus fairsingeoidh an daonra d‡ bharr.  FŽadann nu‡la’ocht a bheith diœltach, ‡fach: D‡ bharr, dÕfhŽadfa’ an biothra agus an t-ŽicisfŽar a dh’ghr‡dœ agus a scriosadh, dÕfhŽadfadh na fr‡ma’ochta’ cultœrtha cliseadh, rud a dÕfh‡gfadh in Žagmais stair chomhchoiteann an duine sinn. DÕfhŽadfadh galair, cogadh agus coinbhleacht agus an meath ar shl‡inte an duine agus na n-ainmhithe a leanann iad, scaipeadh.

B’onn tionchar ag gach nu‡la’ocht, b’odh sŽ dearfach n— diœltach. B’onn iarmhairt’ aici ar an gcomhshaol, ar aer‡id, ar bhithŽagsœlacht, ar uisce, ar ithir, ar fh‡sra agus ar chothabh‡il fheidhm an Žiceach—rais. DÕfhŽadfadh atheagrœ bunœsach tarlœ i bpr—iseas an Žiceach—rais (d’othœ, sriosadh agus speicis nua ‡ dtabhairt isteach a bh’onn modhnaithe ag an duine, b’odh sin beartaithe n— neamhbheartaithe) mar thoradh ar nu‡la’ocht an duine. Ach b’onn tionchar ag nu‡la’ocht ar an tsocha’ dhaonna agus an t’rdhreach cultœrtha chomh maith. DÕfhŽadfadh nu‡la’ocht a bheith ina toradh ar athrœ paraid’me, n— dÕfhŽadfadh s’ a bheith ina cœis leis. DÕfhŽadfadh go n-athscr’obhfa’ an t’rdhreach deasghn‡ch agus intinne d‡ barr chomh maith.

Tagann sainchomhartha’ seand‡la’ochta’, Žiceola’ochta, bithsheand‡la’ochta agus gŽiniteacha  as na freagra’ cultœrtha, Žiceola’ochta agus bitheacha ar an nu‡la’ocht agus as feidhmiœ rathœil na smaointe agus na dteicneola’ochta’ nua agus is fŽidir iad a rianœ tr’ th’rdhreacha agus tr’ am.

PlŽann an tŽama seo a mhŽid is fŽidir trŽimhs’ marbh‡nta’ochta n— nu‡la’ochta sa taifead seand‡la’ochta a aithint. CŽn tionchar a bh’ ag nu‡la’ocht, n’ hamh‡in ar an gcomhshaol, ach ar an t’rdhreach deasghn‡ch, intinne, cultœrtha, daonna chomh maith, agus conas is fŽidir linn an r‡ta athraithe a thuiscint?   CŽ chomh fada agus is fŽidir linn solas a scaladh ar phr—isis na nu‡la’ochta agus ar na tortha’ agus na hiarmhairt’ a bh’onn ar na hathruithe suntasacha sin?

 

Seand‡la’ocht an Bhogaigh Ar Fud an Domhain

Aidan O'Sullivan (Col‡iste na hOllscoile, Baile çtha Cliath, Scoil Seand‡la’ochta UCD)

Robert Van de Noort (Ollscoil Exeter, Scoil na T’reola’ochta, Acmhainn’ Seand‡la’ochta agus Talœn)

 

Coimriœ

Is — sheand‡la’ocht an bhogaigh a th‡inig cuid de na fionnachtana is ionta’ sa tseand‡la’ocht; — na coirp phortaigh, b‡id, cos‡in, sil-leagan m—ideach go dt’ na lonna’ochta’ agus na t’rdhreacha b‡ite bogaigh i dtuaisceart agus i l‡r na hEorpa, sa Nua-ShŽalainn, san çise agus in Iarthuaisceart an AigŽin Chiœin.  B’onn na seand‡laithe ar fad a bh’onn ag obair sa rŽimse sin faoi dhra’ocht ag ‡iteanna uisciœla fi‡ine na n-aibhneacha, na bportach agus na mbogach c—sta agus œs‡ideanna siad na modhanna agus na teicn’c’ cŽanna chun na t’rdhreacha sin at‡ ar maos i seand‡la’ocht a fhiosrœ. Le blianta beaga anuas, t‡ sŽ aitheanta ag seand‡laithe an bhogaigh chomh maith go gcaithfear beala’ nua athraitheacha a œs‡id leis na sonra’ eimp’reacha seand‡la’ochta a fhaigheann siad — na l‡ithre‡in bhogaigh agus bh‡ite a lŽirmh’niœ.  N’os t‡bhachta’ f—s, caithfear seand‡la’ocht an bhogaigh ar fud an domhain, a cuid sonra’ agus cleachtas, a shu’omh laistigh de na d’osp—ireachta’ reatha sa tseand‡la’ocht theoiriciœil.

Is Ž is aidhm leis an tŽama seo, Seand‡la’ocht an Bhogaigh Ar Fud An Domhain, seand‡laithe, antraipeolaithe, t’reolaithe agus pailŽ-Žiceolaithe an domhain a bhfuil suim acu i mbogaigh an lae inniu agus an lae innŽ agus a gcuid pobal a thabhairt le chŽ’le. çir’tear ar na h‡bhair a dÕfhŽadfa’ a phlŽ, cur chuige seand‡la’ochta t’rdhreacha maidir le comhshaoil bhogaigh; an brath agus an tuiscint ar an mbogach a bh’odh ann san am a caitheadh mar rud a bh’ n’os m— n‡ foinse d‡ leas eacnama’och, ach a bh’ freisin ina st—r eolais, luachanna agus br’onna traidisiœnta; fŽiniœlacht sh—isialta agus na beala’ a bhfŽadfadh lonna’ochta’ bogaigh agus na pobail a bh’odh ‡ n-œs‡id saolta s—isialta sainiœla a bheith t—gtha acu tr’na ngn‡thbhaint ghn’omhach laethœil le comhshaol dinimiciœil bogaigh a bh’odh de sh’or ag athrœ; rithim’ sainiœla saolta na ndaoine agus na n-‡iteanna a bh’odh ann fad— a dÕfhŽadfa’ a nochtadh agus a fhiosrœ tr’ fhianaise seand‡la’ochta an bhogaigh a œs‡id agus r—(i)l na seand‡laithe bogaigh – n— na seand‡la’the a fhiosra’onn bogaigh – i nd’osp—ireachta’ agus i gcoinbhleachta’ polaitiœla, comhshaoil, idŽ-eola’ochta agus s—isialta an lae inniu.